انواع مهریه از نظر چگونگی تعیین

پیش از نیز انواع مهریه را بر اساس نحوه وصول و پرداخت تقسیم‌بندی کردیم و توضیح دادیم و گفتیم که مهریه از این نظر به مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه تقسیم می‌شود. حال می‌خواهیم به توضیح انواع مهریه از نظر تعیین آن بپردازیم.

مهری را که زن و شوهر ضمن عقد نکاح یا پس از آن به توافق معین می‌کنند و یا تعیین آن را به عهده شخص ثالثی می‌گذارند، در اصطلاح «مهر المسمی» گویند. این مهر از جهت سقف محدودیتی ندارد و زوجین می‌توانند به هر اندازه که تمایل داشته باشند، نسبت به آن توافق نمایند و پس از توافق و انعقاد عقد، زوج ملزم به پرداخت آن خواهد بود. ولی از جهت حداقل، تا آنجا که چیزی صدق مال بر آن شود و قابل تملک باشد، می‌تواند مهریه قرار گیرد (ماده ۱۰۷۸ قانون مدنی) این مهر ممکن است عین معین باشد، مثل خانه، زمین و اتومبیل، یا منفعت باشد، مثل منافع ملک و سرقفلی، یا ممکن است کار دارای ارزش اقتصادی باشد، مثل تعلیم موسیقی، آموزش زبان و…، یا ممکن است حق باشد؛ این حق اعم است از حق دینی، مثل طلبی که شوهر از شخص ثالثی دارد و حق عینی، مثل حق ارتفاق و انتفاع. به علاوه مهرالمسمی باید دارای منفعت عقلانی و مشروع بوده و علاوه بر لزوم معلوم و معین بودن آن (ماده ۱۰۷۹ قانون مدنی)، مرد نیز قدرت بر تسلیم آن به زن را نیز داشته باشد (ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی).

مبنای فقهی تعیین مهرالمثل چیزی جز روایات واصله به مضمون «… لها صداق نساءها» و چند روایت دیگر متقارب همین عبارت است؛ یعنی زنی که قبل از انتخاب و تعیین مهر، فیمابین وی و همسرش نزدیکی واقع شده است، مهر او به اندازه مهر زنان مماثل و اقران اوست. فقها به استناد مضمون فوق چنین نظر داده اند که در تعیین مهرالمثل ویژگی‌های اخلاقی و خانوادگی و ارزش‌های علمی از نظر داشتن مدارک علمی و هنری و یا معیارهای جسمانی، سن، زیبائی، بکارت و آنچه که در عرف محل مایه افزایش مهریه و یا کاهش آن است، باید مورد نظر ارزیابان قرار گیرد  همچنین زن در موارد زیر طبق قانون مدنی مستحق مهرالمثل است:

1.  اگر ضمن عقد سخن از مهر گفته نشود یا عدم استحقاق زن در گرفتن مهر شرط شده باشد، پس از وقوع نزدیکی، زن استحقاق مهرالمثل را دارد (ماده ۱۰۸۷ قانون مدنی).
2.  هرگاه توافق طرفین درباره مهرالمسمی به جهتی باطل باشد (مال تعیین شده مجهول باشد و یا مالیت نداشته باشد) زن مستحق مهرالمثل است (ماده ۱۱۰۰ قانون مدنی).
3. در صورت جهل زن به فساد نکاح و وقوع نزدیکی، زن طبق ماده ۱۰۹۹ قانون مدنی مستحق مهرالمثل خواهد بود. از مفهوم مخالف ماده فوق استفاده می‌شود که زن در صورت علم به فساد نکاح، حقی بر مهرالمثل ندارد؛ زیرا در چنین حالتی زن زانیه محسوب می‌شود و نزدیکی در چنین شرایطی حقی برای زن ایجاد نمی‌کند محسوب می‌شود و هیچ گونه مهری تعلق نمی‌گیرد (مواد ۶۳ قانون احوال شخصیه سوریه و ۸۵ قانون احوال شخصیه لبنان).

ماده ۱۰۹۳ قانون مدنی بیان می‌دارد:

«هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهر المتعه است……… در تعیین مهرالمتعه درست عکس مهرالمثل که حال زن مورد ارزیابی قرار می‌گرفت، حال مرد از نظر فقر و غنا ملاک است همچنین استحقاق زن در گرفتن مهرالمثل بعد از نزدیکی ایجاد می‌شود، خواه زوجیت ادامه یابد یا در اثر طلاق، فوت یا فسخ نکاح منحل شود؛ ولی مهرالمتعه در صورتی به زن داده می‌شود که پیش از نزدیکی مرد، زن خود را طلاق دهد. پس اگر در اثر فوت یکی از زوجین یا خیار فسخ یا درخواست طلاق از طرف زن نکاح از بین برود، زن حق مطالبه مهر المتعه ندارد.