راهنمای جامع انواع سهام در شرکت‌ های سهامی

اگر به دنبال سرمایه‌گذاری در بورس هستید، قصد تاسیس یک شرکت سهامی را دارید، یا صرفاً می‌خواهید بدانید سرمایه شرکت‌های بزرگ چگونه تامین می‌شود، درک مفهوم “سهام” و انواع آن در شرکت‌های سهامی امری حیاتی است. شناخت انواع سهام به شما کمک می‌کند تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرید و حقوق و تعهدات خود را به عنوان یک سهامدار به خوبی بشناسید.

این مقاله به عنوان یک راهنمای جامع، شما را با انواع اصلی سهام در شرکت‌های سهامی آشنا می‌کند، تفاوت‌های کلیدی آن‌ها را روشن می‌سازد و مفاهیم مرتبط با هر نوع سهام را توضیح می‌دهد.

به طور کلی، انواع اصلی سهام در شرکت‌های سهامی شامل سهام عادی و سهام ممتاز می‌شوند که هر یک ویژگی‌ها، حقوق و مزایای خاص خود را دارند.

سهام چیست و چرا شرکت‌های سهامی سهام منتشر می‌کنند؟

قبل از پرداختن به انواع، لازم است بدانیم سهام اساساً چیست. سهام نشان‌دهنده مالکیت بخشی از سرمایه یک شرکت سهامی است. هر سهم، حقوق مشخصی را برای دارنده آن ایجاد می‌کند که این حقوق بسته به نوع سهام می‌تواند متفاوت باشد.

شرکت‌های سهامی برای تامین سرمایه مورد نیاز خود جهت فعالیت‌های توسعه‌ای، پروژه‌های جدید، یا حتی شروع به کار، اقدام به فروش بخشی از مالکیت خود در قالب سهام می‌کنند. این فرآیند انتشار سهام، “پذیره‌نویسی” نامیده می‌شود و از این طریق سرمایه لازم از عموم یا سهامداران خاص جذب می‌گردد.

انواع اصلی سهام در شرکت‌های سهامی

همانطور که اشاره شد، دو نوع اصلی سهام در شرکت‌های سهامی وجود دارد که تفاوت‌های بنیادینی در حقوق و مزایای دارندگان خود ایجاد می‌کنند:

１. سهام عادی

سهام عادی متداول‌ترین نوع سهام است که اکثر سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار با آن سروکار دارند. این نوع سهام ویژگی‌های زیر را دارد:

• حق رای: دارندگان سهام عادی، حق رای در مجامع عمومی شرکت را دارند. این حق رای به آن‌ها اجازه می‌دهد در تصمیم‌گیری‌های مهم شرکت مانند انتخاب اعضای هیئت مدیره، تصویب صورت‌های مالی و تعیین خط‌مشی‌های اصلی مشارکت کنند. حق رای معمولاً به نسبت تعداد سهام هر شخص است.
• سود سهام: پرداخت سود به دارندگان سهام عادی ثابت و تضمین شده نیست. پرداخت سود بستگی به میزان سودآوری شرکت و تصمیمات هیئت مدیره و مجمع عمومی دارد. در صورت سوددهی شرکت، سود پس از کسر مالیات و سایر الزامات قانونی، ممکن است به صورت نقدی یا در قالب سهام جایزه بین سهامداران عادی تقسیم شود.
• ادعا بر دارایی‌های شرکت (در زمان انحلال): در صورت انحلال شرکت، دارندگان سهام عادی آخرین گروهی هستند که پس از تسویه تمام بدهی‌ها، پرداخت حقوق دارندگان سهام ممتاز و سایر مطالبات، می‌توانند بر دارایی‌های باقی‌مانده شرکت ادعا کنند. به همین دلیل به آن‌ها “مالکان باقیمانده” نیز گفته می‌شود.
• ریسک و بازده: سهام عادی به طور کلی ریسک بالاتری نسبت به سهام ممتاز یا اوراق بدهی دارد، اما پتانسیل بازدهی بالاتری نیز ارائه می‌دهد. ارزش سهام عادی می‌تواند با رشد شرکت و افزایش سودآوری آن به طور قابل توجهی افزایش یابد.

２. سهام ممتاز

سهام ممتاز نوعی سهام ترکیبی است که ویژگی‌هایی از سهام عادی و اوراق بدهی (مانند اوراق قرضه) را دارد. این نوع سهام کمتر از سهام عادی متداول است و معمولاً برای جذب سرمایه با شرایط خاص استفاده می‌شود. ویژگی‌های اصلی سهام ممتاز عبارتند از:

• حق رای: برخلاف سهام عادی، دارندگان سهام ممتاز معمولاً حق رای در مجامع عمومی شرکت را ندارند، مگر در موارد خاص که در اساسنامه شرکت ذکر شده باشد یا زمانی که شرکت در پرداخت سود سهام ممتاز نکول کند.
• سود سهام: اصلی‌ترین ویژگی سهام ممتاز، داشتن حق تقدم در دریافت سود نسبت به سهام عادی است. سود سهام ممتاز معمولاً به صورت ثابت (مانند درصدی از ارزش اسمی سهم) تعیین می‌شود و شرکت موظف است ابتدا سود سهام ممتاز را پرداخت کند و سپس در صورت باقی‌مانده سود، به سهامداران عادی سود پرداخت نماید. حتی در سال‌هایی که شرکت سود کمی دارد یا ضررده است، ممکن است پرداخت سود سهام ممتاز بر سهام عادی اولویت داشته باشد (بسته به نوع سهام ممتاز).
• ادعا بر دارایی‌های شرکت (در زمان انحلال): در صورت انحلال شرکت، دارندگان سهام ممتاز نسبت به دارندگان سهام عادی در ادعا بر دارایی‌های باقی‌مانده حق تقدم دارند. این به این معنی است که پس از پرداخت بدهی‌های شرکت، اول سهم دارندگان سهام ممتاز از دارایی‌ها پرداخت می‌شود و سپس باقی‌مانده به دارندگان سهام عادی می‌رسد.
• ریسک و بازده: سهام ممتاز ریسک کمتری نسبت به سهام عادی دارد زیرا در دریافت سود و دارایی‌ها اولویت دارد. اما پتانسیل رشد ارزش سهم و بازدهی آن معمولاً کمتر از سهام عادی است، چرا که سود آن ثابت است و معمولاً در افزایش سود شرکت به طور مستقیم سهیم نمی‌شود.

تفاوت‌های کلیدی بین سهام عادی و سهام ممتاز

برای درک بهتر، بیایید تفاوت‌های اصلی این دو نوع سهام را در یک جدول یا مقایسه موردی مرور کنیم:

انواع دیگر سهام و مفاهیم مرتبط

علاوه بر سهام عادی و ممتاز، ممکن است با انواع یا مفاهیم مرتبط دیگری نیز مواجه شوید:

• سهام بی‌نام و سهام بانام: این دسته‌بندی بر اساس نحوه ثبت مالکیت است.
  • سهام بانام: سهامی است که نام و مشخصات مالک آن در دفتر سهام شرکت ثبت می‌شود. نقل و انتقال آن نیاز به ثبت در دفتر شرکت دارد. (در ایران رایج‌تر است).
  • سهام بی‌نام: سهامی است که نام مالک آن در دفتر شرکت ثبت نمی‌شود و مالکیت آن صرفاً با در دست داشتن ورقه سهم اثبات می‌شود. نقل و انتقال آن صرفاً با قبض و اقباض (داد و ستد فیزیکی) انجام می‌شود. ریسک گم شدن یا سرقت در این نوع سهام بیشتر است. (استفاده از این نوع سهام در برخی کشورها محدود یا ممنوع شده است).
• سهام مؤسس: سهامی است که در زمان تاسیس شرکت توسط مؤسسان شرکت تملک می‌شود. این سهام ممکن است در برخی حقوق (مثلاً حق رای بیشتر در سال‌های اولیه) با سهام عادی منتشر شده برای عموم تفاوت داشته باشد.
• سهام جایزه: سهامی است که شرکت از محل سود انباشته یا اندوخته‌های خود به سهامداران موجود، معمولاً به نسبت تعداد سهامشان، اختصاص می‌دهد. این اقدام سرمایه شرکت را افزایش می‌دهد اما در لحظه انتشار، ارزش کل دارایی سهامدار در شرکت تغییر نمی‌کند (فقط تعداد سهم‌ها بیشتر می‌شود و ارزش هر سهم کاهش می‌یابد).
• سهام قابل تبدیل: برخی سهام ممتاز ممکن است “قابل تبدیل” باشند، به این معنی که دارنده آن در آینده می‌تواند سهام ممتاز خود را با تعداد مشخصی سهام عادی شرکت مبادله کند. این ویژگی جذابیت سهام ممتاز را برای برخی سرمایه‌گذاران افزایش می‌دهد.
• حق تقدم خرید سهام: وقتی شرکت تصمیم به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی می‌گیرد، سهامداران فعلی بر اساس قانون تجارت حق دارند به نسبت سهام خود، در خرید سهام جدید اولویت داشته باشند. به این حق، “حق تقدم” گفته می‌شود.

حقوق سهامداران بر اساس نوع سهام

حقوقی که یک سهامدار از مالکیت سهم به دست می‌آورد، تا حد زیادی به نوع سهام او بستنی دارد:

• حق مشارکت در سود: دارندگان سهام حق دریافت بخشی از سود شرکت (در صورت تقسیم سود) را دارند. میزان و اولویت این حق بین سهام عادی و ممتاز متفاوت است.
• حق رای و مشارکت در مجامع: این حق عمدتاً مربوط به سهامداران عادی است که می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های شرکت نقش داشته باشند.
• حق دریافت اطلاعات: سهامداران حق دارند از اطلاعات مالی و عملیاتی شرکت مطلع شوند (مانند دسترسی به صورت‌های مالی، گزارش هیئت مدیره و حسابرس).
• حق نقل و انتقال سهام: سهامدار می‌تواند سهام خود را طبق مقررات بفروشد یا به دیگری منتقل کند.
• حق تقدم در خرید سهام جدید (در صورت افزایش سرمایه از محل آورده نقدی): این حق برای حفظ درصد مالکیت سهامداران فعلی در شرکت در نظر گرفته شده است.
• حق ادعا بر دارایی‌های باقیمانده: در صورت انحلال شرکت، سهامداران حق دارند پس از پرداخت بدهی‌ها و سایر اولویت‌ها، از دارایی‌های باقیمانده سهم ببرند (با اولویت متفاوت برای سهام عادی و ممتاز).

اهمیت شناخت انواع سهام برای سرمایه‌گذاری

دانستن تفاوت‌های بین سهام عادی و ممتاز و سایر مفاهیم مرتبط، برای هر سرمایه‌گذاری ضروری است زیرا:

• تصمیم‌گیری آگاهانه: به شما کمک می‌کند سهمی را انتخاب کنید که با اهداف سرمایه‌گذاری شما (کسب درآمد ثابت از سود یا رشد بلندمدت ارزش سهم)، میزان ریسک‌پذیری و افق زمانی شما همخوانی داشته باشد.
• درک حقوق خود: می‌دانید به عنوان دارنده هر نوع سهم، چه حقوقی دارید (حق رای، حق دریافت سود، اولویت در انحلال و…).
• تحلیل ریسک و بازده: می‌توانید ریسک و بازده مورد انتظار هر سهم را بهتر تحلیل کنید.

سوالات متداول انواع سهام در شرکت‌های سهامی

عادی چیست؟

سهام عادی متداول‌ترین نوع سهام است که نشان‌دهنده مالکیت بخشی از شرکت بوده و به دارنده آن حق رای در مجامع و حق دریافت سود متغیر (پس از سهام ممتاز) را می‌دهد.

سهام ممتاز چیست؟

سهام ممتاز نوعی سهام است که معمولاً حق رای ندارد، اما در دریافت سود (معمولاً ثابت) و ادعا بر دارایی‌های شرکت در زمان انحلال، نسبت به سهام عادی اولویت دارد.

تفاوت اصلی سهام عادی و ممتاز در چیست؟

تفاوت‌های اصلی در حق رای (عادی دارد، ممتاز ندارد)، اولویت و ثبات در دریافت سود (ممتاز اولویت و ثبات بیشتری دارد) و اولویت در ادعا بر دارایی‌ها در زمان انحلال (ممتاز اولویت دارد) است.

کدام نوع سهام حق رای در مجامع شرکت دارد؟

معمولاً سهام عادی حق رای دارد.

سود کدام سهام اول پرداخت می‌شود؟

سود سهام ممتاز قبل از سود سهام عادی پرداخت می‌شود.

درک انواع سهام در شرکت‌های سهامی، اعم از عادی و ممتاز، پایه و اساس هرگونه فعالیت در حوزه بازار سرمایه یا تاسیس شرکت سهامی است. شناخت تفاوت‌ها در حق رای، حق دریافت سود، اولویت در انحلال و پتانسیل بازدهی به شما کمک می‌کند تا نقش و جایگاه خود را به عنوان سهامدار بشناسید و با دید بازتری نسبت به سرمایه‌گذاری یا مدیریت شرکت خود اقدام کنید.

امیدواریم این راهنمای جامع به شما در شناخت بهتر انواع سهام کمک کرده باشد. همواره توصیه می‌شود پیش از هرگونه تصمیم‌گیری مالی، با متخصصان و مشاوران سرمایه‌گذاری مشورت نمایید.