شرایط گرفتن حضانت فرزند توسط مادر

وقتی زن و شوهر از هم طلاق می‌گیرند و به زندگی زناشویی خود پایان می‌دهند وقتی دارای فرزند باشند یکی از مسائلی که برایشان پیش می‌آید این است که سرپرستی کودکان پس از طلاق بر عهده چه کسی باشد و به عبارت دیگر کودکان ادامه زندگی خود را نزد چه کسی سپری کنند. بر اساس قوانین ایران اصل بر این است که پس از طلاق حضانت و سرپرستی فرزندان بر عهده پدر باشد. البته خود این موضوع نیز شرایطی دارد و باید به آن توجه کرد. در این مطلب ضمن پرداختن به موضوعات قصد داریم به این پرسش پاسخ دهیم که شرایط گرفتن حضانت فرزند توسط مادر چیست؟

حضانت به معنای سرپرستی و نگهداری است و باید توجه داشت که با ولایت فرق دارد و در مطالب بعدی به موضوع ولایت نیز پرداخته می‌شود. باید توجه داشت که در صورتی زن و مرد زندگی زناشویی‌شان همچنان ادامه دارد و با هم زیر یک سقف زندگی می‌کنند حضانت فرزندان بر عهده هر دوی آنان است. در این مورد نیز باید دقت کرد که نفقه از موضوع حضانت جداست و نباید این دو را نیز با هم قاطی کرد.

در شرایطی که زوجین به دلیل جدایی و طلاق تصمیم می‌گیرند که به زندگی زناشویی خود پایان دهند و از ازدواج خود صاحب فرزندانی شده باشند یکی از مسائلی که باید حل شود حضانت و سرپرستی فرزندان است. در قوانین ایران برای این موضوع قوانینی وجود دارد و در صورت ارجاع آن به دادگاه قاضی بر اساس آن‌ها تصمیم خواهد گرفت. البته زوجین می‌توانند میان خود توافقاتی انجام دهند و بر اساس آن تکلیف حضانت و سرپرستی فرزندان را مشخص سازند. اما شرایط حضانت فرزندان چیست؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش باید به ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی و ماده ۴۵ قانون حمایت از خانواده مراجعه کرد. این دو ماده به موضوع حضانت فرزندان می‌پردازند. بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی حضانت و سرپرستی فرزندان چه دختر باشند چه پسر، تا سن ۷ سالگی بر عهده مادرشان خواهد بود. پس از اینکه فرزندان به سن ۷ سالگی رسیدند تا سن بلوغ یعنی برای دختران سن ۹ سالگی و در پسران سن ۱۵ سالگی (منظور سن قمری است) حضانت و سرپرستی‌شان با پدر خواهد بود. البته این حکم قطعی نیست و با توجه به مصلحت فرزند و یا مسائل دیگر و یا اختلاف زوجین، قاضی می‌تواند تصمیم دیگری بگیرد و حکم صادر کند. علاوه بر این ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده قضات را موظف کرده است که هر تصمیمی در این رابطه می‌گیرند و در هر صورت مصلحت کودک را در نظر داشته باشند و بر اساس آن حکم صادر کنند. برای مثال می‌توان گفت بر اساس قوانین در صورتی مادر مجدداً ازدواج کند حضانت فرزندان از او سلب خواهد شد اما بر اساس همین ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده در صورتی که قاضی تشخیص دهد مصلحت فرزند ایجاد می‌کند که با مادرش زندگی کند، قاضی باید آن را در نظر گرفته و از مادر برای حضانت سلب صلاحیت نکند.

همواره این پرسش وجود دارد که یک مادر چگونه می‌تواند حضانت فرزندان خود را بر عهده بگیرد. برای رسیدن به پاسخ این پرسش باید به موارد ۱۱۷۰ و ۱۱۷۳ قانون مدنی و ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده توجه کنیم. اما این قوانین به چه مواردی اشاره دارند؟ در ادامه به بیان این مطلب می‌پردازیم.

در مطلب پیشین به ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده اشاره داشتیم که بیان می‌داشت قاضی در تصمیم خود برای تعیین تکلیف حضانت فرزندان توسط یکی از والدین همواره و در هر صورت باید مصلحت کودک را در نظر داشته باشد و به گونه‌ای مصلحت کودک از هر شرط دیگری که قانون تعیین کرده است مهم‌تر است. این ماده قانونی از نوآوری‌ها و پیشرفت‌های رو به جلو در عرصه قانون‌گذاری بوده است. اما ماده ۱۱۷۳ و ۱۱۷۰ چه می‌گویند؟ در ماده ۱۱۷۰ قانون بیان شده که مادر در صورتی می‌تواند حضانت فرزند یا فرزندان خود را بر عهده بگیرد که مجدداً ازدواج نکرده باشد یا مجنون نباشد. البته مشخص است که سپردن حضانت طفل به کسی که مجنون است اصلاً به مصلحت طفل نیست اما در مورد ازدواج مجدد باید توجه داشت که بر اساس ماده ۴۵ قانون حمایت خانواده صرف ازدواج مجدد مادر نمی‌توان او را از حضانت فرزندش محروم کرد و اگر قاضی تشخیص دهد که به مصلحت طفل است در این شرایط هم مادر می‌تواند سرپرستی فرزندان خود را بر عهده داشته باشد. همان طور که گفته شد ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی نیز به همین موضوع می‌پردازد. بر اساس این ماده مادری توانایی این را دارد که حضانت فرزندان خود را بر عهده بگیرد که فساد و انحطاط اخلاقی نداشته باشد و همچنین به فساد مشهور نباشد یا به بیماری‌های روانی مبتلا نباشد. همچنین مادر در صورتی می‌تواند سرپرستی فرزندان خود را بر عهده بگیرد که برای ادب و تربیت ایشان به ضرب و جرح خارج از حد روی نیاورده باشد.

در بخش پایانی این مطلب سعی می‌کنیم به بیان نکات مهمی بپردازیم که دانستن آن برای مخاطبان ضروری و لازم است.

اولین نکته این است که برخی تصور می‌کنند مادر در صورتی که بتواند حضانت فرزند خود را بگیرد می‌تواند بابت این کار از شوهر سابق خود مبلغی به عنوان دستمزد یا همچین چیزی بگیرد. باید متذکر شد که پدر و مادر سرپرست قانونی فرزندان خود هستند یعنی این وظیفه‌ای است که قانون بر دوش آن‌ها گذاشته، در نتیجه ایشان بابت حضانت و سرپرستی فرزندشان نمی‌توانند درخواست مالی داشته باشند. اما در این مورد نیز نکته‌ای وجود دارد و آن اینکه اگر سرپرستی فرزندان به تشخیص دادگاه به یکی از والدین واگذار شود، والدی که سرپرستی بر عهده وی گذاشته شده است می‌تواند از والد دیگر بابت نگه‌داری از فرزندان درخواست هزینه و دستمزد بنماید. البته این مبلغ و دستمزد با نفقه هم‌پوشانی ندارد و با آن تفاوت دارد. برای توضیح بیشتر باید گفت که حضانت چه با پدر باشد چه با مادر، نفقه فرزندان بر عهده پدر است و اگر پدر از پرداخت هزینه‌ها و نفقه خودداری کند به سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم خواهد شد. البته این در شرایطی است که پدر توانایی مالی پرداخت این مبلغ را داشته باشد و اگر پدر توانایی آن را نداشته باشد پرداخت نفقه با جد پدری خواهد بود.

به عنوان نکته پایانی هم باید گفت که مواردی که باعث می‌شوند حضانت از والدین و یکی از آن‌ها سلب شود

اعتیاد، داشتن مشکلات روانی، داشتن رفتار نامناسب با فرزند، مشکلات اخلاقی، سوءاستفاده از فرزند (مانند اجبار فرزند به تکدی‌گری) یا تنبیه خارج از عرف وی، است. باید توجه کرد که قاضی در تشخیص تمام این موارد به گزارش‌های نهادهای مختلف استناد خواهد کرد. مثلاً برای تشخیص اینکه والدین به بیماری روانی مبتلا هستند یا نه، قاضی حتماً به نظر روانپزشک و روانشناس معتمد توجه خواهد داشت.

در این مطلب سعی شد که نکات مربوط به چگونگی گرفتن حضانت فرزند توسط مادر بیان شود. البته مانند همیشه توصیه می‌کنیم که تسلط بر قوانین و نحوه استفاده از آن‌ها به خاطر ظرافت و پیچیدگی‌شان آسان نیست و برای همین لازم است از تخصص و دانش افراد متخصص بهره‌مند شوید. در این موضوع هم توصیه می‌کنیم حتماً از کمک و تخصص وکیل حضانت استفاده کنید.