حقوق مالکیت فکری چیست؟
در این مطلب از مجله آنلاین وکیلا قصد داریم به یکی از اصطلاحات بسیار مهم و جدید در علم حقوق بپردازیم. حقوق مالکیت فکری از سه بخش تشکیل شده است و هر کدام از این بخش‌ها معنای خاص خود را دارد و وقتی کنار هم قرار می‌گیرند به موضوع خاص دیگری اشاره می‌کنند. اما این سه بخش چه معنایی دارند؟ حقوق جمع حق است و به امتیاز و قدرتی گفته می‌شود که از طریق قانون به فرد اعطا می‌شود تا از منافع و امتیازاتی برخوردار شود یا از آنها محافظت نماید. مالکیت نیز به حالتی گفته می‌شود که فرد بر اساس قانون مالک چیزی است و هر طور که بخواهد میتواند از آن استفاده نماید و کسی جز خودش نمی‌تواند بدون اجازه وی از آن بهره‌مند شود. فکری نیز منظور از ابداعات، اختراعات یا هر آفریده دیگری است که از فکر و ذهن شخص ناشی می‌شود و به وجود می‌آید. در نتیجه به طور کلی می‌توان گفت که حقوق مالکیت فکری، حقوقی است که شخص نسبت به اختراعات، نتایج، یافته‌ها و آثار فکری خود دارد. حقوق مالکیت فکری، شامل هر چیزی می‌شود که ساخته فکر و ذهن آدمی است که میتواند در زمینه علم، هنر، صنعت یا تجارت باشد. بنابراین موضوع این حقوق، گسترده و وسیع است.
فهرست مطالب
حقوق مالکیت فکری چه اهمیتی دارند؟
در دنیای امروز با توجه به حجم اختراعات و ابداعات و همچنین مقالات و ایده‌هایی که نوشته می‌شوند یا در قالب یک شی به منصه ظهور می‌رسند و با توجه به اینکه به راحتی می‌توان این موارد را به سرقت برد و از منافع آن بهره‌مند شد، حقوق مالکیت فکری اهمیت زیادی پیدا می‌کند. این اهمیت از آنجا ناشی می‌شود که با حمایت از آثار فکری اشخاص و ثبت کردن این آثار می‌توان از سوءاستفاده از آنها جلوگیری به عمل آورد. برای مثال می‌توان به این مورد اشاره داشت که شما فرض کنید یک شرکت که در زمینه امور تجاری و بازرگانی فعالیت می‌کند با کمک پژوهشگران و محققان خود محصولی را تولید می‌کند که جدید است و مانند آن در بازار موجود نیست و می‌خواهد این محصول را به بازار عرضه کند. طبیعتاً این شرکت برای تولید این محصول جدید سال‌ها هزینه کرده و وقت گذاشته است و اگر نتواند محصول خود را در جایی ثبت کند و قوانینی نباشد که از آن حمایت کنند به محض عرضه در بازار سایر شرکت‌ها به راحتی می‌توانند از محصول کپی کرده و بدون صرف وقت و هزینه مشابهش را تولید کنند و سود و منفعت زیادی به دست آورند. در قالب حقوق مالکیت فکری، با ثبت محصول توسط شرکتی که برای اولین دست به تولید آن زده است این محصول در انحصار همان شرکت باقی می‌ماند و در صورتی که سایر شرکت‌ها اقدام به کپی‌برداری و سرقت کنند مسئولیت مدنی و کیفری خواهند داشت. به طور کلی می‌توان گفت حقوق مالکیت فکری با اعتبار دادن به حقوق مادی و معنوی، از بهره‌برداری اشخاص دیگر بدون اجازه شرکت و تولید محصول مشابه توسط رقبا، جلوگیری می‌کند. بنابراین حقوق مالکیت فکری، موجب شکوفایی اندیشه‌ها و خلاقیت افراد و ترغیب آنها به توسعه تحقیقات، علم، فناوری و تجارت می‌شود.
انواع مالکیت فکری
مالکیت فکری نامی کلی بر مجموعه‌ای از موارد است که این موارد با تجمیع هم آن را تشکیل می‌دهند. حال در ادامه مطالب قصد داریم تا به انواع مالکیت فکری بپردازیم و آنها را توضیح دهیم.
کپی رایت
احتمالاً کپی رایت را همه ما شنیده‌ایم و در زندگی روزمره برخورد بیشتری با آن داشته‌ایم. کپی رایت برای حمایت از آثار ادبی و هنری مانند کتاب، موسیقی، تابلوهای نقاشی و مواردی شبیه به این کار می‌رود. برای مثال کسی که یک قطعه موسیقی ساخته با ثبت آن حقوق مالکیت فکری اثر را به نام خود ثبت می‌کند و اگر کسی بخواهد از آن استفاده کند باید از صاحب اثر اجازه گرفته و مجوز داشته باشد که این مجوز غالباً با پرداخت هزینه‌ای که از طرف صاحب اثر تعیین می‌شود اخذ می‌شود.
حق اختراع
همانطور که همه ما می‌دانیم اختراع حاصل و نتیجه فکر و ایده و تلاش‌های مستمر یک فرد یا گروهی از محققین است که ایشان با تلاش و کوشش خود اقدام به ساخت وسیله‌ای می‌کنند که نمونه‌اش نیست و این وسیله در دنیای صنعت یا در زندگی روزمره افراد مشکلی را حل می‌کند. در نتیجه حق اختراع برای حمایت از حقوق مخترعین و اشخاصی است که برای اولین بار اقدام به ساخت وسیله‌ای کرده‌اند و ناگفته نماند که این اختراع مهم نیست در چه زمینهای باشد. میتواند در زمینه کشاورزی باشد یا هر حوزه دیگری.
علامت تجاری
در دنیای امروز معمول است که وقتی افراد در زمینهای خاص اقدام به تجارت می‌کنند دیگر این اقدامات به پای فرد نوشته نمی‌شود بلکه تمام اقدامات تجاری ذیل یک نام تجاری یا همان برند به انجام می‌رسد و در طول زمان این نام تجاری با فعالیت‌های خود سعی در جمع‌آوری اعتبار و مشتری خواهد بود تا بتواند زمینه فعالیت خود را گسترش دهد. در چنین شرایطی اگر نام تجاری بر اساس قوانین ثبت نشود نمی‌توان آن را منحصراً برای کسانی دانست که از مؤسسان اولیه آن نام تجاری بوده‌اند و کسانی دیگر می‌توانند به راحتی و بدون آنکه زحمتی متحمل شده باشند از آن نام تجاری برای پیشبرد اهداف تجاری خود بهره‌مند شوند. مطابق حقوق مالکیت فکری، این حق از نام تجاری در برابر کپی شدن و سوءاستفاده، حفاظت می‌کند.
اصول مشترک حقوق مالکیت فکری
حقوق مالکیت فکری در کشورهای مختلف میتواند اصول متفاوتی داشته باشد و هر کشوری بر اساس فرهنگ و اقتضائات خود اصولی برای این حقوق در نظر بگیرد. پرداختن به این موضوع در این مقال نمی‌گنجد و نیاز است در مطالبی دیگر به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گیرد. اما اصولی هستند که در سراسر جهان در مورد حقوق مالکیت فکری یکسان‌اند. در ادامه قصد داریم به این اصول بپردازیم.
-پدیدآورندگان دارایی فکری می‌توانند به ازای خلاقیت خود، از حق‌وحقوقی بهره‌مند شوند که حقی انحصاری را به آنها اعطا می‌کند.
- حق انحصار اعطاشده از ویژگی سرزمینی بودن برخوردار است. به این معنا که در محدوده جغرافیایی معینی که در آن به ثبت رسیده، قابلیت حفاظت حقوقی خواهد داشت.
- حق انحصاری اعطاشده، زماندار است به این معنا که تا زمان مشخصی کاربرد خواهد داشت.
- حقوق کسب‌شده میتواند به دیگران کاملاً واگذار، یا استفاده و بهره بردن از آن برای یک دوره زمانی مشخص و تحت شرایطی خاص تحت عنوان «مجوز بهره‌برداری از امتیاز» به شخص/اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگری اعطا شود.
در جهان امروز با توجه به حجم اختراعات، تحقیقات و ایده‌های نویی که مطرح می‌شود امکان سرقت و کپی‌برداری از آنها نیز راحت‌تر شده است. لذا لازم است قوانینی در این زمینه باشد تا از این سرقت و کپی‌برداری جلوگیری به عمل آورد. حقوق مالکیت فکری در پاسخ به این مهم شکل گرفته و به وجود آمده است. در این مطلب سعی شد مقدمه‌ای بر حقوق مالکیت فکری ذکر و اهمیت و تعریف آن بیان شود. در مطالب بعدی به اصل موضوع و محتوای قوانین چه در سطح داخلی و چه در سطح بین‌المللی خواهیم پرداخت. سطح بین‌المللی این قوانین از این جهت مهم است که گاهی اشخاص می‌خواهند دستاوردشان جنبه جهانی پیدا کند یا برای دستیابی به یکسری امکانات و منافع در کشوری دیگر اقدام به ثبت آورده فکری خود نمایند.
