نحله در طلاق چیست؟ [شرایط و میزان]

طلاق پایان زندگی مشترک است، اما آغاز فصل جدیدی از مسائل حقوقی و مالی برای طرفین، به‌ویژه خانم‌هاست. در کنار مهریه، نفقه و اجرت‌المثل، یکی دیگر از حقوق مالی که ممکن است در فرآیند طلاق مطرح شود، “نحله” است. بسیاری از افراد، تفاوت نحله با اجرت‌المثل را نمی‌دانند یا از شرایط تعلق گرفتن آن بی‌اطلاع هستند.

در این مقاله جامع، با همکاری یک وکیل متخصص خانواده، به تفصیل به این پرسش پاسخ می‌دهیم که نحله در طلاق چیست؟ چه تفاوتی با سایر حقوق مالی زن دارد، در چه شرایطی به زن تعلق می‌گیرد، میزان آن چگونه تعیین می‌شود و نحوه مطالبه آن چگونه است. اگر شما یا اطرافیانتان درگیر فرآیند طلاق هستید، مطالعه این مطلب می‌تواند دیدگاه روشن‌تری از حقوق مالی شما ارائه دهد.

در اصطلاح حقوقی، “نحله” به مالی گفته می‌شود که دادگاه در زمان صدور حکم طلاق به درخواست زن و با توجه به سنوات زندگی مشترک، کارهایی که زن بدون دریافت اجرت در منزل همسر انجام داده است و وضعیت مالی مرد، به او حکم می‌کند. این حق مالی ریشه در قانون حمایت خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ دارد و هدف از آن، جبران زحماتی است که زن طی سالیان زندگی مشترک فراتر از وظایف قانونی خود انجام داده است.

به بیان ساده‌تر، اگر زن در طول زندگی مشترک کارهایی غیر از وظایف شرعی و قانونی خود را به دستور مرد انجام داده و از ابتدا قصد عدم تبرع (رایگان انجام دادن) داشته باشد و ثابت شود که این کارها به دستور زوج بوده است، مستحق “اجرت‌المثل ایام زوجیت” است. اما اگر ثابت کردن این شرایط (دستور زوج و قصد عدم تبرع) دشوار باشد یا اصلاً زن خواهان اجرت‌المثل نباشد، در شرایط خاصی می‌تواند مستحق “نحله” شناخته شود.

یکی از پرتکرارترین سوالات، تفاوت میان نحله و اجرت المثل است. این دو حق مالی ماهیت متفاوتی دارند:

• اجرت المثل ایام زوجیت: مربوط به کارهایی است که زن به دستور مرد و با قصد عدم رایگان بودن در منزل انجام داده است (مثلاً خانه‌داری، آشپزی، تربیت فرزند) و کارشناس دادگستری برای آن معادل ریالی تعیین می‌کند. مبنای محاسبه آن، تعرفه‌های مربوط به خدمات خانه‌داری و امثال آن است.
• نحله: مربوط به سال‌های زندگی مشترک و زحمات کلی زن است و زمانی مطرح می‌شود که شرایط دریافت اجرت‌المثل وجود نداشته باشد یا دادگاه تشخیص دهد که به دلیل شرایط خاص، تعیین اجرت المثل ممکن نیست. مبنای تعیین آن، صرفاً نظر قاضی با در نظر گرفتن وضعیت مالی مرد و مدت زمان زندگی مشترک است، نه تعرفه مشخصی برای کارها.

به طور خلاصه، اجرت‌المثل جبران کار مشخص است، اما نحله جبرانی کلی برای سال‌های زندگی و زحمات همسر است که بیشتر جنبه حمایتی و تعدیلی دارد. طبق قانون، ابتدا به خواسته اجرت‌المثل رسیدگی می‌شود و اگر زن شرایط دریافت اجرت المثل را نداشته باشد، در صورت وجود سایر شرایط، ممکن است مستحق نحله شناخته شود.

تعلق گرفتن نحله به زن در طلاق، شرایط خاصی دارد که دادگاه به آن‌ها توجه می‌کند. مهم‌ترین این شرایط عبارتند از:

• وقوع طلاق: نحله تنها در زمان صدور حکم طلاق مطرح می‌شود.
• درخواست طلاق از سوی زوج (مرد): معمولاً نحله زمانی به زن تعلق می‌گیرد که درخواست طلاق از طرف مرد مطرح شده باشد. در طلاق به درخواست زن یا طلاق توافقی ، معمولاً نحله موضوعیت کمتری دارد، مگر اینکه در طلاق توافقی طرفین بر سر آن به توافق برسند.
• عدم وجود دلیل موجه برای طلاق از سوی مرد: این یکی از شرایط کلیدی است. اگر مرد بدون دلیل موجه یا به دلیل تخلف از وظایف همسری توسط زن، درخواست طلاق داده باشد، ممکن است دادگاه زن را مستحق نحله بداند. به عبارت دیگر، اگر طلاق ناشی از سوء رفتار یا عدم تمکین زن باشد، احتمال تعلق گرفتن نحله به شدت کاهش می‌یابد یا منتفی می‌شود.
• عدم امکان تعیین اجرت المثل: همانطور که گفته شد، نحله زمانی مطرح می‌شود که به هر دلیلی امکان تعیین اجرت المثل ایام زوجیت وجود نداشته باشد یا دادگاه تشخیص دهد که با توجه به شرایط، تعیین نحله مناسب‌تر است.
• مدت زمان زندگی مشترک: هرچه مدت زمان زندگی مشترک بیشتر باشد، احتمال تعلق گرفتن نحله و میزان آن افزایش می‌یابد.
• وضعیت مالی مرد: دادگاه در تعیین میزان نحله، توانایی مالی مرد را نیز در نظر می‌گیرد.

نکته مهم با نظارت وکیل: اثبات اینکه طلاق به دلیل سوء رفتار زن نبوده است یا عدم وجود دلیل موجه برای طلاق از سوی مرد، می‌تواند در پذیرش درخواست نحله توسط دادگاه نقش مهمی ایفا کند. همچنین، درخواست نحله باید در دادخواست طلاق یا در قالب خواسته جداگانه مطرح شود.

برخلاف اجرت المثل که توسط کارشناس تعیین می‌شود، میزان نحله کاملاً در اختیار و صلاحدید قاضی است که با در نظر گرفتن مجموعه‌ای از عوامل تعیین می‌گردد. این عوامل شامل:

• مدت زمان زندگی مشترک: عامل اصلی و تاثیرگذار بر میزان نحله.
• نوع کارهایی که زن در منزل انجام داده است: هرچند مبنای کارشناسی ندارد، اما تلاش و زحمات زن در طول زندگی توسط قاضی مورد توجه قرار می‌گیرد.
• وضعیت مالی مرد: تمکن یا عدم تمکن مالی مرد به صورت جدی در تعیین مبلغ نهایی نحله لحاظ می‌شود.
• وضعیت زن پس از طلاق: شرایط زندگی و نیازهای مالی زن پس از جدایی نیز ممکن است در نظر گرفته شود.

قاضی با بررسی این عوامل، مبلغی را به عنوان نحله تعیین می‌کند که مرد موظف به پرداخت آن است. این مبلغ می‌تواند از سکه تا وجه نقد یا حتی اموالی دیگر باشد، اما معمولاً به صورت مبلغ نقدی تعیین می‌شود.

سوال متداولی که پیش می‌آید این است که آیا به زن شاغلی که در طول زندگی مشترک خارج از منزل کار می‌کرده است، نحله تعلق می‌گیرد؟ پاسخ کلی این است که اگر زن در کنار شغل خارج از منزل، کارهای منزل را نیز بدون دریافت دستمزد و به دستور مرد انجام داده باشد، ممکن است مستحق اجرت المثل باشد. اما اگر صرفاً به دلیل اشتغال، فرض بر عدم انجام کارهای منزل یا عدم نیاز مالی او باشد، احتمال تعلق گرفتن نحله کاهش می‌یابد. با این حال، هر پرونده شرایط خاص خود را دارد و قاضی با بررسی همه جوانب تصمیم می‌گیرد.

مطالبه نحله می‌تواند همزمان با دادخواست طلاق (چه از سوی مرد و چه از سوی زن در قالب دفاع یا خواسته متقابل) و هم به صورت جداگانه پس از وقوع طلاق، در دادگاه خانواده مطرح شود. زن باید خواسته خود مبنی بر دریافت نحله را به صورت رسمی اعلام کرده و در صورت لزوم، شواهدی مبنی بر زحمات خود در زندگی مشترک ارائه دهد. دادگاه با بررسی شرایط، اظهارات طرفین و وضعیت مالی مرد، در خصوص تعلق یا عدم تعلق و میزان نحله تصمیم‌گیری خواهد کرد.

نحله در طلاق یکی از حقوق مالی است که قانونگذار برای حمایت از زنانی پیش‌بینی کرده است که سال‌ها در زندگی مشترک متحمل زحمات فراوانی شده‌اند. این حق مالی با اجرت المثل تفاوت‌های اساسی دارد و تعلق آن به شرایط خاصی بستگی دارد که مهم‌ترین آن‌ها، درخواست طلاق از سوی مرد بدون دلیل موجه و عدم امکان تعیین اجرت المثل است.

تعیین میزان نحله کاملاً به نظر قاضی بستگی دارد و عواملی مانند مدت زمان زندگی، زحمات زن و وضعیت مالی مرد در آن نقش دارند. با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی مربوط به نحله و سایر حقوق مالی در طلاق، اکیداً توصیه می‌شود که قبل از هر اقدامی و در طول فرآیند طلاق، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید. وکیل می‌تواند با بررسی دقیق پرونده شما، بهترین راهکار را برای احقاق حقوق قانونی‌تان ارائه دهد.