نفقه در چه صورتی به زن تعلق نمی‌گیرد؟

از زمانی که زن و مرد عقد نکاح را با هم منعقد می‌کنند و پیمان زناشویی می‌بندند نسبت به یکدیگر تکالیفی بر دوششان می‌افتد و البته در کنار این تکالیف و مسئولیت‌ها که وظیفه انجام آن‌ها را بر عهده دارند حقوقی نیز خواهند داشت که باید از جانب طرف مقابل رعایت شود. این حقوق و تکالیف با توجه به دین اسلام و شرع در قوانین جمهوری اسلامی ایران آورده شده و در صورتی که هر کدام از طرفین از انجام تکالیف خود خودداری کند طرف دیگر بر اساس همین قوانین می‌تواند از دادگاه بخواهد که آن طرف را مجبور و ملزم به انجام مسئولیت‌هایش بنماید. یکی از این تکالیف که بر دوش مرد است و باید در قبال زن به انجام برساند نفقه است. اما مواردی وجود دارد که اگر محقق شود مرد دیگر ملزم به پرداخت نفقه نخواهد بود. در این مطلب قصد داریم به این موضوع بپردازیم که نفقه در چه صورتی به زن تعلق نمی‌گیرد؟

نفقه یکی از حقوق مالی زن است که در اثر عقد نکاح به او تعلق می‌گیرد و مرد باید پرداخت کند و در صورتی که از پرداخت آن امتناع ورزد در صورت شکایت زن دادگاه او را مجبور به پرداخت کرده و در صورتی که باز هم از پرداخت آن خودداری کند با مجازات رو به رو خواهد شد. به طور کلی نفقه شامل هزینه‌هایی است که برای یک زندگی متعارف لازم است و اینکه چه چیزی برای یک زندگی متعارف لازم است بر اساس عرف جامعه تعیین می‌شود اما در کل هزینه‌هایی شامل خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه‌های درمان و … شامل نفقه می‌شود.

برای پاسخ به این پرسش باید گفت که نفقه از زمانی که صیغه عقد نکاح دائم خوانده و جاری می‌شود به زن تعلق می‌گیرد و مرد مسئول پرداخت آن است. این مسئولیت تا پایان زندگی مشترک زن و مرد وجود دارد. البته مواردی وجود دارد که اگر شرایط آن محقق شود مرد دیگر ملزم به پرداخت و تأمین نفقه نخواهد بود و در این شرایط نفقه به زن تعلق نمی‌گیرد. که در ادامه می‌خواهیم به این موارد بپردازیم. برای مثال یکی از این موارد زمانی است که زن عدم تمکین کند و  از تمکین مرد خود خودداری کند و اگر تمکین زن در دادگاه ثابت شود مسئولیت پرداخت نفقه از دوش مرد برداشته می‌شود.

در بخش پیشین گفتیم که نفقه به محض جاری شدن عقد نکاح دائم به زن تعلق می‌گیرد و مرد باید پرداخت کند. البته در این توجه داشته باشید که پرداخت کردن به این معنی نیست که نفقه حتماً باید به شکل وجه نقد باشد. همین که مرد برای همسر خود لباس بخرد یا خوراک و مسکن او را تأمین کند در حکم پرداخت نفقه است. با این توضیحات باید به این نکته پی برده باشید که در عقد نکاح منقطع یا همان نکاحی که به صورت دائم نیست، نفقه به زن تعلق نمی‌گیرد. مورد دیگری که مرد لازم نیست نفقه بپردازد در شرایطی است که عقد نکاح باطل بوده و شرایط اساسی آن رعایت نشده باشد و به عبارتی عقد نکاح به صحیحی منعقد نشده باشد. علاوه بر این اگر زن از تمکین مرد خود خودداری کند و وظایف زناشویی را به جا نیاورد دیگر نفقه به او تعلق نخواهد کرد. البته تأمین نکردن نفقه به دلیل عدم تمکین شرایط خاص خود را دارد که در مطالب بعدی به آن خواهیم پرداخت. نکته بسیار مهمی که لازم است در این بخش به آن اشاره کنیم این است که برخی تصور می‌کنند شاغل بودن زن و داشتن منبع درآمد مرد را از پرداخت نفقه معاف می‌دارد اما چنین نیست و حتی شاغل بودن زن مانع از تعلق گرفتن حق نفقه به او نمی‌‌شود.

در مطالب پیشین اشاره کردیم که تمکین یکی وظایفی است که پس از عقد نکاح بر دوش زن و شوهر خواهد بود. هر چند این وظیفه تنها بر دوش زن نیست اما در این وظیفه زن نقش بیشتری بر عهده دارد. حال بر اساس قانون اگر زنی شوهر خود را تمکین نکند مرد در صورت اثبات می‌تواند از پرداخت نفقه خودداری کند. برای مثال یکی از وظایف زن در راستی تمکین مرد آشپزی یا اقامت در منزلی است که مرد اختیار کرده است حال اگر زن از آشپزی یا اقامت در مسکن شوهرش خودداری کند و دلیل محکمه پسندی هم برای این کار خود نداشته باشد از روزی که عدم تمکین او ثابت می‌شود مرد دیگر ملزم به پرداخت نفقه نخواهد بود.

زمانی که زن و شوهر در دوران عقد هستند و اما هنوز زندگی زناشویی خود را آغاز نکرده و زیر یک سقف نرفته‌اند مرد ملزم به پرداخت نفقه به همسر خود نخواهد بود. البته نکته‌ای که در این موضوع وجود دارد این است که در دوران عقد زن می‌تواند در اختیار حق حبس خود استفاده کند. بدین معنی که زن می‌تواند تا زمانی که مهریه خود را به طور تمام و کمال دریافت نکرده می‌تواند از تمکین شوهر خود امتناع کرده و حق نفقه‌اش نیز از بین نرود.

برای اثبات عدم پرداخت نفقه برخی شرایط وجود دارد و روندی باید طی شود. در شرایطی که مرد توان مالی برای پرداخت نفقه داشته باشد و از پرداخت آن امتناع کند زن بایستی به شورای حل اختلاف یا دادگاه خانواده مراجعه نماید و پس از تنظیم دادخواست و ثبت آن در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، درخواست نفقه عقب افتاده خود را داشته باشد. البته صرف انجام این کار کافی نیست و زن باید ثابت کند که مرد نفقه را پرداخت نکرده و دلایلی کافی برای این موضوع بیاورد. به طور کلی می‌توان گفت که نفقه دو جنبه دارد یک جنبه آن حقوقی و جنبه دیگرش کیفری است. جنبه حقوقی به این معنی است که زن از مرد شکایت می‌کند و نفقه‌اش را درخواست می‌کند و در چنین شرایطی اگر زن مستحق دریافت نفقه باشد و مرد توان پرداخت آن را داشته باشد دادگاه مرد را مجبور به پرداخت نفقه خواهد کرد این جنبه حقوقی نققه است. حال اگر مرد با وجود توان مالی و حکم دادگاه باز از پرداخت نفقه خودداری ورزد زن می‌تواند از او شکایت کیفری کند و در چنین شرایطی مرد محکوم به حبس و زندانی بین ۶ ماه تا ۲ سال خواهد شد و به عبارتی در این شرایط مرد مرتکب جرم شده است.

اعسار مرد دو حالت دارد یکی حالت نسبی و دیگری مطلق. حالت نسبی به این معناست که مرد نمی‌تواند نفقه را به صورت یکجا پرداخت کند و برای همین پرداخت نفقه برای او قسط بندی می‌شود. به عبارتی اگر مرد توان پرداخت نفقه گذشته و حال زن را به صورت یکجا  نداشته باشد می‎‌تواند درخواست اعسار بدهد و تمام آن را به صورت قسطی پرداخت کند. حالت مطلق این است که مرد کلاً و تحت هیچ شرایطی توان پرداخت نفقه را ندارد حتی به صورت قسطی. در چنین شرایط زن می‌تواند درخواست طلاق کند و از همسر خود طلاق بگیرد.

در این مطلب سعی شد به یکی مهمترین جنبه‌های عقد نکاح یعنی نفقه پرداخته شود و توضیح داده شود که نفقه در چه صورت به زن تعلق نمی‌گیرد. نفقه از آن دست موضوعاتی است که گاهی اثبات برخی موارد آن بسیار سخت می‌شود و نیاز به تخصص و دانش زیادی می‌طلبد برای همین بهره‌گیری از کمک وکیل خانواده ضروری بوده تا با مشکلات بعدی مواجه نشوید.