پیگیری چک در صورت عدم وصول چگونه است؟

گفتیم که ممکن است برای همه ما پیش بیایید که در ازای کاری که انجام می‌دهیم به جای دریافت وجه، چک بگیریم. حال احتمال دارد زمان سر رسید موعد چک و مراجعه به بانک متوجه بشویم که موجودی حساب صادر کننده چک کافی نیست و مبلغ وصول نمی‌شود. در چنین شرایطی چه باید کرد. پیگیری چک در صورت عدم وصول چگونه است؟ این موضوعی است که در این مطلب قصد داریم تا به آن بپردازیم.

دارنده چک می‌بایست با توجه به شرایط موجودی حساب و مبلغ چک انجام یکی از دو روش زیر را انتخاب نماید.

درخواست صدور گواهی عدم پرداخت نسبت به کل مبلغ چک

منطبق با اصلاحات جدید قانون صدور چک هرگاه وجه چک به هر علتی از قبیل عدم یا کسری موجودی، دستور عدم پرداخت چک به بانک تنظیم چک به صورتی که قابلیت وصول نداشته باشد عدم مطابقت امضا، قلم خوردگی، یا اختلاف در مندرجات و… پرداخت نگردد بانک مکلف است بنا به درخواست دارنده چک فوراً غیرقابل پرداخت بودن آن را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت نماید و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه‌ای که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادر کننده در آن ذکر شده باشد، علت یا علل عدم پرداخت چک را صریحاً قید و آن را امضا و ممهور و به متقاضی تسلیم نماید.

به گواهی‌نامه فاقد کد رهگیری و فاقد مهر شخص حقوقی در مراجع قضائی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی‌شود. در برگ مزبور باید مطابقت یا عدم مطابقت امضا صادر کننده با نمونه امضای موجود در بانک در حدود عرف بانکداری از طرف بانک گواهی گردد. بانک مکلف است به منظور اطلاع صادرکننده فوراً نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است ارسال دارد. در برگ مزبور باید نام و نام خانوادگی و نشانی کامل دارنده چک نیز قید گردد.

به شما توصیه میکنیم حتما  تکالیف دارندگان چک چیست؟ و حقوق دارندگان چک چیست؟ را مطالعه نمایید.

دریافت وجه موجود در حساب در صورت کسری موجودی به تقاضای دارنده

درخواست صدور گواهی عدم پرداخت نسبت به کسری مبلغ

در صورتی که موجودی حساب صادر کننده چک نزد بانک کمتر از مبلغ چک باشد به تقاضای دارنده چک بانک مکلف است مبلغ موجودی در حساب را به دارنده چک بپردازد و دارنده با قید مبلغ دریافت شده پشت چک، آن را به بانک تسلیم نماید. بانک مکلف است بنابه درخواست دارنده چک فوراً کسری مبلغ چک را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی وارد نماید و با دریافت کد رهگیری و درج آن در گواهینامه‌ای با مشخصات مذکور در ماده قبل، آن را به متقاضی تحویل دهد. به گواهینامه فاقد کد رهگیری در مراجع قضائی و ثبتی ترتیب اثر داده نمی‌شود. چک مزبور نسبت به مبلغی که پرداخت نگردیده بی‌محل محسوب و گواهینامه بانک در این مورد برای دارنده چک، جانشین اصل چک می‌شود. در مورد این ماده نیز بانک مکلف است اعلامیه مذکور در ماده قبل را برای صاحب حساب ارسال نماید.

دارنده چک می‌تواند به اختیار یکی از روش‌های ذیل را جهت احقاق حقوق خویش برگزیند و نسبت به آن اقدام نماید. لازم به توضیح است که صادر کنندگان چک علاوه بر مسئولیت مدنی و اقدام حقوقی یا اقدام از طریق دوایر اجرای ثبت با جمع بودن شرایط، مسئولیت کیفری هم دارند و قابل تعقیب و مجازات هستند.

طرح شکایت کیفری

علیه صادر کننده چک در صورت جمع بودن شرایط می‌توان شکایت کیفری مطرح نمود. علیه ضامنین یا ظهرنویسان طرح دعوی کیفری امکان پذیر نیست. برای تعقیب چک کیفری دارنده چک فرصت دارد تا ۶ ماه پس از تاریخ صدور آن که طبعاً باید همان تاریخ سررسید نیز باشد برای دریافت پول به بانک مراجعه نماید و اگر چک قابل پرداخت نباشد گواهی عدم پرداخت اخذ نماید و تا ۶ ماه پس از اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک نیز باید برای شکایت به دادسرا مراجعه نماید برای تعقیب کیفری چک باید به دادسرایی مراجعه نمود که بانک محال علیه یعنی بانکی که گواهی عدم حضور را صادر کرده در حوزه قضائی آن قرار گرفته است. مواردی که صادر کننده چک بلامحل قابل تعقیب جزایی و کیفری نمی‌باشد و فقط به صورت حقوقی می‌توان اقامه دعوی کرد، به شرح ذیل است:

• ظرف ۶ ماه پس از صدور گواهی عدم پرداخت از جانب بانک دارنده چک جهت وصول وجه آن به بانک مراجعه نکرده و گواهی عدم پرداخت اخذ ننموده باشد.
• ظرف ۶ ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت از جانب بانک دارنده چک درخواست تعقیب جزایی ننموده باشد.
• در صورتی که چک مدت‌دار بوده و تاریخ صدور ذیل امضای صادرکننده و تاریخ سررسید یکی نباشد، یعنی تاریخ صدور مقدم بر تاریخ سررسید باشد.

نکته: اصل بر این است که چک به روز است و اگر صادر کننده چک ذیل امضای خویش تاریخ درج نکرده باشد باید اثبات نماید که چک مدت‌دار صادر گردیده است.

• در صورتی که چک بلامحل پس از برگشت به شخص دیگری منتقل شده باشد که در این صورت شخص اخیر حق تعقیب جزایی ندارد مگر اینکه وارث دارنده چک باشند.
• در صورتی که صادرکننده چک قبل از تاریخ شکایت دارنده آن وجه آن را نقداً به دارنده چک پرداخت و لاشه چک را دریافت نموده باشد.

نکته وجود لاشه چک در ید صادر کننده دلیل پرداخت وجه چک بوده مگر خلاف آن اثبات گردد.

• در صورتی که پس از شکایت شاکی ترتیب انتقال چک مورد شکایت را به دیگری بدهد تعقیب جزایی متوقف می‌گردد.
• در صورت گذشت شاکی (دارنده چک بلامحل)
• در صورتی که ثابت شود چک سفید امضا داده شده است.
• هرگاه در متن چک وصول آن منوط به تحقق شرطی شده باشد.
• هرگاه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر گردیده است.
• چنانچه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول چک منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر گردیده است.
• در صورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر گردیده است.

نکته: اثبات این موضوع که چک بدون تاریخ صادر گردیده کار دشواری نیست، زیرا تشخیص تفاوت جوهر خودکار و همچنین تفاوت خطوط به آسانی برای کارشناس میسر است.

نکته: در شکایت کیفری صدور چک بلامحل جهت تکمیل شکوائیه در قسمت آدرس مشتکی عنه الزاماً آدرس اعلامی به بانک، یعنی همان آدرس مرقوم در گواهی عدم پرداخت می‌بایستی قید گردد.

نکته: مطابق با ماده ۱۵ قانون صدور چک دارنده چک می‌تواند وجه چک و ضرر و زیان خود را در دادگاه کیفری مرجع رسیدگی مطالبه نماید.

اقدام از طریق دوایر اجرای ثبت

طبق قانون صدور چک، چک‌های صادره در عهده بانک‌ها در حکم سند لازم الاجرا هستند و دارنده چک می‌تواند در صورت عدم پرداخت وجه چک از طریق دوایر اجرای ثبت درخواست صدور اجرائیه علیه صادرکننده و صاحب حساب را نماید. برای صدور اجرائیه دارنده چک باید عین چک و گواهی عدم پرداخت را به اجرای ثبت اسناد محل تسلیم نماید اجرای ثبت در صورتی دستور اجرا صادر می‌نماید که مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادر کننده در بانک از طرف بانک گواهی شده باشد. پس از تحویل کپی مصدق مدارک مذکور به همراه تقاضانامه تکمیل شده صدور اجرائیه چک و پرداخت هزینه اجرا به صندوق، ثبت رسید درخواست صدور اجرائیه از مسئولین اجرا دریافت و پس از صدور اجرائیه، متصدی ابلاغ اجرائیه را برابر قانون به بدهکار ابلاغ و اگر ظرف مهلت مقرر قانونی بدهکار اقدامی جهت پرداخت وجه، ننماید تقاضا کننده اجرائیه برای وصول طلب خود حسب قانون با تقدیم درخواست و معرفی اموال بدهکار از رئیس دایره اجرای ثبت تقاضای توقیف اموال بدهکار اعم از منقول یا غیرمنقول را خواهد نمود. لازم به ذکر است صدور اجرائیه چک فقط علیه صادر کننده امکان پذیر است .

وصول چک از طریق اجرای ثبت اسناد نسبت به مراجعه به محاکم دادگستری دارای معایبی به شرح ذیل است:

اجرای ثبت در صورتی دستور اجرا صادر می‌کند که مطابقت امضای چک با نمونه امضای صادر کننده در بانک گواهی شده باشد. این در حالی است که تشخیص مطابقت یا عدم مطابقت امضا از مسائل فنی قضائی است و تفویض آن به متصدیان بانک با اصول کلی قانون موافق نمی‌باشد و چه بسا موجب تضییع حقوق دارنده چک گردد. همچنین لازم به ذکر است که دوایر اجرای ثبت قادر به صدور حکم جلب و اعمال ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی نمی‌باشند.

در سابق تنها مزیت اقدام از طریق دوایر اجرای ثبت این بود که دارنده از طی مراحل دادرسی در دادگاه صدور اجرائیه پس از قطعی شدن حکم معاف می‌گردید که با توجه به اصلاحات جدید قانون صدور چک و به شرح ذیل این مشکل برطرف گردیده است.

مراجعه به محاکم قضائی حقوقی صالح و درخواست صدور اجرائیه

قبل از تصویب و اصلاحات جدید قانون صدور چک دارنده چک می‌بایست علیه هر یک از مسئولین به دلخواه اعم از صادر کننده و ظهرنویسان و ضامنین با جمع، شرایطی اقامه دعوی و همچنین اقدام به توقیف اموال می‌نمود که این پروسه تا قطعیت دادنامه و رسیدن به مرحله اجرا مستلزم گذراندن زمان نسبتاً زیاد طاقت فرسایی بود.

به شرح ماده ۲۳ اصلاحی ۱۳/۰۸/۱۳۹۷ دارنده چک می‌تواند با ارائه گواهینامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح صدور اجرائیه نسبت به کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی را درخواست کند. دادگاه مکلف است در صورت وجود شرایط زیر حسب مورد علیه صاحب حساب صادر کننده یا هر دو اجرائیه صادر کند:

الف. در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی نشده باشد؛

ب. در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است؛

ج. گواهینامه عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت صادر نشده باشد.

صادر کننده مکلف است ظرف مدت ۱۰ روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه بدهی خود را بپردازد یا با موافقت دارنده چک ترتیبی برای پرداخت آن بدهد یا مالی معرفی کند که اجرای حکم را میسر کند؛ در غیر این صورت اجرای احکام دادگستری، اجرائیه را به مورد اجرا گذاشته و نسبت به استیفای مبلغ چک اقدام می‌کند.

همچنین لازم به توضیح است مطابق با ماده مذکور اگر صادر کننده یا قائم مقام قانونی او دعاوی مانند مشروط یا بابت تضمین بودن چک یا تحصیل چک از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا دیگر جرائم در مراجع قضائی اقامه کند، اقامه دعوی مانع از جریان عملیات اجرائی نخواهد شد؛ مگر در مواردی که مرجع قضائی ظن قوی پیدا کند یا از اجرای سند مذکور ضرر جبران ناپذیر وارد گردد که در این صورت با اخذ تأمین مناسب، قرار توقف عملیات اجرایی صادر می‌نماید در صورتی که دلیل ارائه شده مستند به سند رسمی باشد یا اینکه صادر کننده یا قائم مقام قانونی مدعی مفقود شدن چک بوده و مرجع قضائی دلایل ارائه شده را قابل قبول بداند، توقف عملیات اجرائی بدون اخذ تأمین صادر خواهد شد. به دعاوی مذکور خارج از نوبت رسیدگی خواهد شد. نکته لازم به ذکر است جهت ثبت درخواست اجرا می‌بایست به دفاتر خدمات الکترونیک قضائی مراجعه شود.

در این مطلب برای شما توضیح دادیم زمانی که چکی که در اختیار داریم وصول نشد و موجودی حساب صادر کننده چک از مبلغ چک کمتر بود چه باید بکنیم و از چه طریقی باید اقدام نماییم. آیا برگشت زدن چک تنها امکان ممکن است یا کارهای دیگری نیز می‌توانیم انجام دهیم. مطالعه این مطلب برای هر کسی که در فضای کسب و کار است ضروری‌ست.