توهین، افترا و نشر اکاذیب تفاوت‌ها و نحوه شکایت کیفری

در عصر ارتباطات و رسانه‌های اجتماعی، جرایمی مانند توهین، افترا و نشر اکاذیب بیش از گذشته در فضای حقیقی و مجازی رخ می‌دهند. بسیاری از افراد قربانی این رفتارها می‌شوند، اما به‌دلیل ناآگاهی از تفاوت‌های قانونی و نحوه شکایت کیفری، نمی‌توانند از حقوق خود دفاع کنند. در این مقاله، به‌صورت کامل و با زبان ساده، تفاوت میان توهین، افترا و نشر اکاذیب، مجازات قانونی هر یک، و مراحل شکایت کیفری را بررسی می‌کنیم.

تعریف قانونی توهین

توهین در قانون مجازات اسلامی به معنای هرگونه رفتار، گفتار یا نوشتاری است که موجب تحقیر، بی‌احترامی یا خدشه‌دار شدن حیثیت فرد شود. این رفتار می‌تواند به‌صورت لفظی، نوشتاری، اشاره‌ای یا حتی فیزیکی باشد.

طبق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی:

«توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، چنانچه موجب حد قذف نباشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا جزای نقدی محکوم خواهد شد.»

توهین ممکن است ساده یا مشدد باشد. توهین مشدد زمانی است که به مقامات رسمی، شخصیت‌های برجسته یا در شرایط خاص صورت گیرد، مانند توهین به قضات یا نمایندگان مجلس.

تعریف قانونی افترا

افترا به معنای نسبت دادن جرم یا رفتار خلاف قانون به فردی است که آن رفتار را انجام نداده است. افترا زمانی تحقق می‌یابد که فردی به‌طور صریح، شخص دیگری را به ارتکاب جرم متهم کند، بدون اینکه مدارک یا دلایل کافی داشته باشد.

طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی:

«هر کس به‌وسیله نوشته، چاپ، رسانه یا به‌صورت شفاهی، به کسی جرمی را نسبت دهد که در مراجع قانونی اثبات نشده باشد، به مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا حبس از دو ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.»

افترا از جرایم حیثیتی محسوب می‌شود و اثبات آن نیازمند بررسی دقیق توسط دادسرا و دادگاه است.

پیشنهاد وکیلا: نحوه گرفتن حکم جلب [از درخواست تا اجرا]

تعریف قانونی نشر اکاذیب

نشر اکاذیب به معنای انتشار مطالب دروغین با هدف تشویش اذهان عمومی یا آسیب به حیثیت افراد است. این جرم می‌تواند در رسانه‌های رسمی، فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی یا حتی در قالب پیامک و ایمیل رخ دهد.

طبق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی:

«هر کس به‌قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی، مطالب خلاف واقع را منتشر کند، اعم از اینکه به‌صورت کتبی یا شفاهی باشد، به حبس از دو ماه تا دو سال یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم خواهد شد.»

نشر اکاذیب در فضای مجازی، به‌ویژه در شبکه‌های اجتماعی، یکی از رایج‌ترین مصادیق این جرم است.

تفاوت‌ میان توهین، افترا و نشر اکاذیب

مصادیق رایج در فضای مجازی

در سال‌های اخیر، فضای مجازی به بستری برای ارتکاب این جرایم تبدیل شده است. برخی مصادیق رایج عبارت‌اند از:

• توهین در کامنت‌ها یا پیام‌های خصوصی
• افترا در پست‌های عمومی یا استوری‌ها
• نشر اکاذیب از طریق کانال‌های خبری غیررسمی
• انتشار تصاویر یا اسناد جعلی برای تخریب شخصیت افراد

پیشنهاد وکیلا: جزای نقدی توهین در سال ۱۴۰۴

نحوه شکایت کیفری از توهین، افترا و نشر اکاذیب

برای شکایت کیفری از این جرایم، مراحل زیر باید طی شود:

۱. جمع‌آوری مدارک

مدارک شامل اسکرین‌شات، پیام‌ها، فایل‌های صوتی یا تصویری، لینک صفحات و هرگونه سندی است که وقوع جرم را اثبات کند.

۲. مراجعه به دفاتر خدمات قضایی

شاکی باید با مدارک کامل به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکایت خود را ثبت کند.

۳. ارجاع به دادسرا

پرونده به دادسرای محل وقوع جرم یا محل سکونت شاکی ارجاع می‌شود. بازپرس پس از بررسی اولیه، ممکن است دستور احضار متهم را صادر کند.

۴. تحقیقات مقدماتی

در این مرحله، بازپرس با بررسی مدارک، شنیدن اظهارات طرفین و در صورت نیاز، ارجاع به پلیس فتا یا کارشناسان، تصمیم‌گیری می‌کند.

۵. صدور کیفرخواست و ارجاع به دادگاه

در صورت احراز وقوع جرم، کیفرخواست صادر شده و پرونده به دادگاه کیفری ارسال می‌شود.

۶. صدور رأی

دادگاه پس از برگزاری جلسه رسیدگی، رأی نهایی را صادر می‌کند که ممکن است شامل حبس، شلاق، جزای نقدی یا الزام به عذرخواهی باشد.

نکات مهم در شکایت از جرایم حیثیتی

• شکایت باید در مدت قانونی (معمولاً تا ۶ ماه پس از وقوع جرم) ثبت شود.
• در جرایم افترا، اثبات عدم ارتکاب جرم توسط شاکی ضروری است.
• در جرایم فضای مجازی، همکاری با پلیس فتا اهمیت زیادی دارد.
• در صورت تکرار جرم، مجازات ممکن است تشدید شود.
• در برخی موارد، دادگاه می‌تواند حکم به اعاده حیثیت یا انتشار تکذیبیه صادر کند.

پیشنهاد وکیلا: مجازات نشر اکاذیب در فضای مجازی چیست؟

نقش وکیل در پیگیری شکایت

در جرایم حیثیتی، حضور وکیل متخصص می‌تواند روند رسیدگی را تسهیل کند. وکیل با تنظیم دقیق شکایت، ارائه مستندات، دفاع از حقوق شاکی و پیگیری مراحل قضایی، احتمال موفقیت پرونده را افزایش می‌دهد.

مثال‌های واقعی از شکایت موفق

• فردی که در فضای مجازی به‌اشتباه متهم به فساد مالی شده بود، با ارائه مدارک و شکایت افترا، توانست حکم برائت بگیرد و مفتری را محکوم کند.
• کارمندی که توسط همکارش در گروه کاری تلگرام مورد توهین قرار گرفته بود، با شکایت کیفری و همکاری پلیس فتا، موفق به دریافت حکم جزای نقدی علیه متهم شد.
• زنی که در اینستاگرام با انتشار مطالب دروغین درباره زندگی شخصی‌اش مواجه شده بود، با شکایت نشر اکاذیب، توانست حکم حذف محتوا و جبران خسارت معنوی دریافت کند.

توهین، افترا و نشر اکاذیب از جمله جرایم حیثیتی هستند که می‌توانند آسیب‌های جدی به شخصیت، اعتبار و آرامش روانی افراد وارد کنند. شناخت تفاوت‌های قانونی، آشنایی با مجازات‌ها و آگاهی از نحوه شکایت کیفری، ابزارهایی هستند که به شهروندان کمک می‌کنند از حقوق خود دفاع کنند.

اگر قربانی چنین جرایمی شده‌اید، در اولین فرصت با جمع‌آوری مدارک و مشاوره با وکیل متخصص، شکایت خود را ثبت کنید. قانون در کنار شماست، به شرط آن‌که مسیر قانونی را درست و به‌موقع طی کنید.