مهریه در طلاق بائن ؛ بررسی کامل حقوق مالی زن در طلاق بائن
در نظام حقوقی ایران، «مهریه» از مهم‌ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح دائم است که با جاری شدن صیغه عقد، بر ذمه زوج قرار می‌گیرد. اما وقتی پای طلاق به میان می‌آید، به‌ویژه طلاق بائن ، شرایط پرداخت مهریه می‌تواند دستخوش تغییراتی شود که دانستن آن برای هر زن و مردی ضروری است. در این مقاله، با نگاهی تخصصی به بررسی حقوق زن نسبت به مهریه در تمامی انواع طلاق بائن می‌پردازیم؛ از طلاق پیش از نزدیکی گرفته تا طلاق خلع، مبارات و حتی طلاق زن یائسه.
فهرست مطالب
طلاق بائن چیست؟ چرا این نوع طلاق در مهریه تفاوت ایجاد می‌کند؟
طبق ماده ۱۱۴۵ قانون مدنی، طلاق در حقوق ایران به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: رجعی و بائن. در طلاق بائن، مرد پس از اجرای صیغه طلاق، حق رجوع در ایام عده را ندارد و اگر بخواهد دوباره با زن ازدواج کند، باید عقدی جدید با شرایط تازه منعقد شود. از آن‌جا که در طلاق بائن پیوند زوجیت به‌طور کامل قطع می‌شود ، برخی آثار مالی مانند نفقه و حق توارث نیز از بین می‌روند؛ اما مهریه همچنان برقرار است با شرایط خاصی که در ادامه بررسی می‌کنیم.
بررسی فقهی و قانونی مهریه در انواع طلاق بائن
مهریه، چه مهر المسمی (مقدار تعیین‌شده) باشد یا مهر‌المثل (در صورت عدم تعیین)، از دیون ممتاز مرد به شمار می‌رود. در طلاق بائن، وضع مهریه بسته به زمان و نوع طلاق متفاوت است:
۱. طلاق بائن پیش از نزدیکی (طلاق قبل از زناشویی)
مطابق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی:
«هرگاه شوهر قبل از نزدیکی، زن خود را طلاق دهد، زن مستحق نصف مهر خواهد بود.»
تحلیل تخصصی:
در این وضعیت، به دلیل عدم تحقق تمکین خاص، قانون‌گذار تنها نیمی از مهریه را به زن اختصاص داده است. در صورت پرداخت کل مهریه پیش از طلاق، زن ملزم به استرداد نصف آن خواهد بود.
۲. طلاق زن یائسه
اگر زن در زمان طلاق، یائسه باشد، طلاق او بائن است. بر اساس نظر مشهور فقها و رویه قضایی، کامل بودن مهریه منوط به وقوع نزدیکی نیست.
بنابراین حتی در صورت عدم زناشویی، اگر مهریه عندالمطالبه بوده و زوجه یائسه باشد، مستحق تمام مهریه خواهد بود.
۳. طلاق خلع (طلاق با کراهت زن و بذل مهریه)
مطابق ماده ۱۱۴۶ قانون مدنی:
«طلاق خلع آن است که زن به‌واسطه کراهتی که از شوهر خود دارد، در مقابل مالی که به شوهر می‌دهد، طلاق بگیرد.»
نکات مهم فقهی و قانونی:
- زن در طلاق خلع، معمولاً تمام یا بخشی از مهریه را به شوهر می‌بخشد.
- این بذل مهریه، در ابتدا لازم نیست نقداً پرداخت شود؛ تعهد آن کافی‌ست.
- مطابق ماده ۱۱۴۷: زن تا زمانی که شوهر رجوع نکرده، می‌تواند از بذل خود رجوع کند و تمام یا بخشی از مهریه را مطالبه نماید.
- در صورت رجوع زن از بذل و عدم رجوع شوهر، طلاق پابرجاست ولی زن مستحق مهریه خواهد بود.
۴. طلاق مبارات (جدایی دوطرفه با کراهت مشترک)
مطابق ماده ۱۱۴۷ قانون مدنی، طلاق مبارات مانند خلع است با این تفاوت که کراهت از طرف هر دو زوجین است. در این نوع طلاق نیز، زن مالی (معمولاً معادل مهریه یا کمتر از آن) به شوهر می‌بخشد.
نکته کلیدی:
- اگر زن در طلاق مبارات کمتر از تمام مهریه را ببخشد، تنها به میزان بذل‌شده از مطالبه مهریه محروم می‌شود و می‌تواند مابقی را دریافت کند.
۵. طلاق سوم بعد از دو طلاق رجعی
در طلاق سوم، پس از دو طلاق رجعی و رجوع، مرد دیگر نمی‌تواند به زن رجوع کند مگر با محلل شرعی. این طلاق نیز بائن است.
وضعیت مهریه در این حالت:
- اگر دخول صورت گرفته باشد، زن مستحق کل مهریه است.
- اگر دخولی رخ نداده باشد، مانند سایر موارد، تنها نصف مهریه به او تعلق می‌گیرد.
پاسخ به یک سؤال پرتکرار: در طلاق بائن زن می‌تواند مهریه نگیرد؟
خیر. مهریه حق مسلم و مستقل زن است و تنها در صورت بذل اختیاری از سوی او یا اثبات شروط خاص توسط مرد (مثلاً عدم تمکین بدون عذر موجه) امکان محرومیت از آن وجود دارد.
قاضی نیز نمی‌تواند زن را از مهریه محروم کند، مگر با رضایت خود زن یا اثبات فسخ نکاح.
نکات طلایی برای زنانی که در آستانه طلاق بائن قرار دارند
- از حق رجوع به مهریه بذل‌شده مطلع باشید. بسیاری از زنان نمی‌دانند که می‌توانند بعد از طلاق خلع یا مبارات، از بذل خود رجوع کنند.
- در صورت عدم نزدیکی، تنها نصف مهریه قابل مطالبه است. بهتر است اثبات نزدیکی از طریق شهود یا اقرار مرد انجام شود.
- طلاق بائن نافی مهریه نیست. حتی در صورت قطع رابطه زوجیت، حق مالی زن پابرجاست.
- در طلاق با بذل مهریه، بهتر است متن توافق با دقت حقوقی تنظیم شود. زیرا برخی مردان با درج شروط خاص سعی در سلب امکان رجوع زن از بذل دارند.
جمع بندی
اگرچه طلاق بائن رابطه زوجیت را فوراً و بدون امکان رجوع قطع می‌کند، اما مهریه در اغلب موارد به‌صورت کامل به زن تعلق می‌گیرد، مگر آن‌که شرایط خاصی مانند طلاق پیش از نزدیکی یا بذل مهریه توسط زن وجود داشته باشد. شناخت دقیق این حقوق و دریافت مشاوره حقوقی پیش از اقدام به طلاق، می‌تواند از تضییع حقوق زنان جلوگیری کرده و روند دادرسی را روشن‌تر و سریع‌تر کند.
