نمونه رای داوری – بررسی کامل ، نکات حقوقی و چند نمونه رای واقعی

داوری یکی از شیوه‌ های جایگزین حل‌ و  فصل اختلافات است که در آن، طرفین دعوا از مراجعه به دادگاه صرف‌نظر کرده و حل اختلاف خود را به داور یا هیئت داوری واگذار می‌کنند. این روش که در حقوق ایران نیز به رسمیت شناخته شده، به دلیل مزایایی همچون سرعت، محرمانگی و هزینه کمتر، به‌ویژه در قراردادهای تجاری و مدنی به‌ طور گسترده‌ ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. آشنایی با ساختار، محتوای حقوقی و نحوه تنظیم رای داوری از الزامات مهم برای وکلا، مشاوران حقوقی، داوران و اشخاص حقیقی و حقوقی درگیر در دعاوی قراردادی است.

تعریف داوری و جایگاه آن در حقوق ایران

در حقوق ایران، داوری به عنوان یکی از روش‌های حل اختلاف، در فصل هفتم قانون آیین دادرسی مدنی (مواد ۴۵۴ تا ۵۰۱) به‌طور کامل تبیین شده است. بر اساس این مواد، هرگاه طرفین یک قرارداد توافق کنند که اختلافات احتمالی خود را از طریق داوری حل کنند، دیگر نمی‌توان بدون طی مراحل داوری، به دادگاه مراجعه کرد.

داوری می‌تواند در قالب داوری موردی یا نهادی باشد. در داوری موردی، داور توسط خود طرفین انتخاب می‌شود، ولی در داوری نهادی (مثلاً مرکز داوری اتاق بازرگانی)، ارجاع موضوع به داور از طریق یک نهاد داوری انجام می‌پذیرد. داوری در حقوق ایران از ویژگی‌های مهمی برخوردار است:

• الزام‌آور بودن رای داوری، همانند حکم دادگاه
• رعایت اصول بی‌طرفی، عدالت، و فرصت دفاع برای طرفین
• امکان اجرای رای از طریق مراجع قضایی

ارکان رای داوری

رأی داوری باید به گونه‌ای تنظیم شود که تمامی عناصر و اطلاعات لازم جهت اثبات اعتبار آن و قابلیت اجرا در آن درج شده باشد. این ارکان عبارتند از:

1. مشخصات کامل طرفین: اعم از نام، نشانی، شماره ملی/شناسه ملی، سمت نماینده و شماره قرارداد.
2. موضوع اختلاف: شرح خلاصه‌ای از دعوای مطرح‌شده.
3. خلاصه اظهارات و دفاعیات طرفین: ذکر جلسات رسیدگی، خلاصه لوایح و مدارک ارائه‌شده.
4. استدلال و تحلیل حقوقی داور: بر پایه اصول قانونی، مواد قراردادی و رویه قضایی.
5. نتیجه‌گیری نهایی و صدور رای: بیان حکم به‌صورت روشن، دقیق و صریح.
6. امضای داور و تاریخ صدور: که برای رسمیت و قابلیت اجرا ضروری است.

ویژگی‌ های یک رای داوری معتبر

رأی داوری اگرچه مستقل از دستگاه قضایی صادر می‌شود، اما برای آن‌که از سوی دادگاه‌ها قابل شناسایی و اجرا باشد، باید دارای شرایطی باشد:

• داور باید صلاحیت قانونی و توافقی داشته باشد.
• رأی نباید مخالف با قوانین آمره یا نظم عمومی باشد.
• فرآیند رسیدگی باید عادلانه و مبتنی بر تناظر باشد.
• رأی باید مستدل و متکی بر دلایل و مستندات معتبر باشد.
• مهلت قانونی صدور رای رعایت شود (سه ماه مگر اینکه تمدید شده باشد).

در صورت نقض هر یک از این موارد، طرف متضرر می‌تواند درخواست ابطال رای را نزد دادگاه صالح مطرح کند.

نمونه اول: رأی داوری در اختلاف پیمانکاری

رای داوری – نمونه شماره ۱

در خصوص اختلاف میان شرکت مهندسی فراسازه به نمایندگی آقای ع.م (خواهان) و شرکت توسعه عمران البرز به نمایندگی آقای ن.ر (خوانده) پیرامون قرارداد اجرای عملیات فنداسیون پروژه X مورخ ۱۴۰۱/۱۰/۱۵، اینجانب به عنوان داور مرضی‌الطرفین با بررسی مدارک و مستندات و پس از برگزاری جلسات متعدد، به شرح زیر رای صادر می‌کنم:

• خوانده موظف است مبلغ ۳.۵ میلیارد ریال بابت هزینه‌های معوق به خواهان پرداخت نماید.
• به استناد بند ۹ قرارداد، خسارت تأخیر روزانه معادل ۱۰ میلیون ریال نیز برای ۲۰ روز تأخیر لحاظ می‌گردد.
• هزینه داوری به مبلغ ۷۵ میلیون ریال بر عهده طرفین به‌صورت مساوی است.
• این رای قطعی و لازم‌الاجرا بوده و مستند به ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی صادر می‌شود.

امضای داور: دکتر رضا سهرابی – تاریخ: ۱۴۰۲/۰۲/۲۸

نمونه دوم: رأی داوری در اختلاف خرید و فروش کالا

رأی داوری – نمونه شماره ۲

در پی اختلاف بین آقای ک.ش (فروشنده) و شرکت مهرپلاستیک (خریدار) در مورد قرارداد فروش ۵۰۰۰ کیلو پلی‌اتیلن صنعتی مورخ ۱۴۰۲/۰۱/۲۰ و شکایت از بابت تحویل کالای نامرغوب، اینجانب به‌عنوان داور مورد توافق طرفین، پس از استماع اظهارات و بررسی فاکتورها و نمونه‌های ارسال‌شده، به شرح زیر رای صادر می‌نمایم:

• خوانده (فروشنده) موظف است کل مبلغ قرارداد را طی ده روز بازگرداند.
• کالای معیوب باید ظرف پنج روز بازپس فرستاده شود.
• هزینه داوری ۳۰ میلیون ریال تعیین و بر عهده خوانده است.
• رای صادره قطعی بوده و قابلیت اجرا از طریق مراجع قضایی را دارد.

امضای داور: مهندس علی غفاری – تاریخ: ۱۴۰۲/۰۳/۱۰

نکات حقوقی مهم در تنظیم و اجرای رای داوری

۱. ابطال رای: تنها در صورتی ممکن است که رای خارج از حدود داوری صادر شده باشد، اصول رسیدگی رعایت نشده باشد، داور فاقد صلاحیت باشد یا رای برخلاف نظم عمومی باشد.

۲. مرجع اعتراض: اعتراض به رای داوری باید حداکثر ظرف ۲۰ روز از ابلاغ، نزد دادگاه عمومی محل داوری مطرح شود.

۳. نحوه اجرا: پس از صدور، رای داوری از طریق اجرای احکام مدنی همانند احکام دادگاه‌ها اجرا می‌شود، مشروط به اینکه ابطال نشده باشد.

۴. تجدیدنظرپذیری: رای داوری اصولاً قطعی است و فقط در صورت پیش‌بینی در قرارداد، امکان داوری دوم یا داوری تجدیدنظر وجود دارد.

مزایا و معایب داوری نسبت به دادرسی قضایی

مزایا:

• سرعت بالا در رسیدگی
• هزینه کمتر نسبت به دادرسی رسمی
• حفظ اسرار تجاری و محرمانگی موضوع اختلاف
• انعطاف‌پذیری در انتخاب داور و روند رسیدگی

معایب:

• عدم امکان تجدیدنظر (در اغلب موارد)
• دشواری در ابطال رای ناعادلانه
• احتمال انتخاب داور ناآگاه یا جانبدار

نتیجه‌ گیری

داوری ابزار مهمی برای حل اختلافات به‌شکل خصوصی و سریع است که نقش حیاتی در کاهش بار دادگاه‌ها و افزایش رضایت طرفین قرارداد ایفا می‌کند. تسلط بر نحوه تنظیم، تحلیل و اجرای نمونه رای داوری به فعالان حقوقی این امکان را می‌دهد که در دعاوی پیچیده، راهکارهای بهتری به موکلان خود ارائه دهند. نمونه‌های ارائه‌شده در این مقاله می‌توانند به‌عنوان الگوهایی مفید برای نگارش و ارزیابی آراء داوری در انواع پرونده‌های حقوقی مورد استفاده قرار گیرند.

سوالات متداول 

آیا رای داوری قابل تجدیدنظر است؟ فقط در صورتی‌که در قرارداد توافق شده باشد یا خلاف مقررات اساسی صادر شده باشد.

چگونه رای داوری را اجرا کنیم؟ با مراجعه به دادگاه عمومی و ارائه درخواست اجرای رای به دایره اجرای احکام.

اگر یکی از طرفین داوری در جلسات شرکت نکند، داور می‌تواند رأی صادر کند؟ بله، در صورتی‌که به‌طور رسمی دعوت شده ولی بدون دلیل موجه حاضر نشده باشد.

آیا هر اختلافی را می‌توان به داوری ارجاع داد؟ خیر، برخی دعاوی مانند دعاوی کیفری، نکاح و طلاق قابل ارجاع به داوری نیستند.