آثار طلاق بر روابط غیر مالی زن و مرد
طلاق نیز مانند هر رخداد حقوقی دیگر آثار خاص خودش را دارد؛ بنابراین آثاری که طلاق بر جای می‌گذارد این آثار هم بر روابط زن و مرد است و هم اگر فرزندی وجود داشته باشد بر او هم اثر می‌گذارد. حال در این مطلب تنها آثار غیر مالی را بررسی خواهیم کرد.
فهرست مطالب
آثار طلاق نسبت به همسر
ابتدا به بررسی آثار غیر مالی نسبت به همسر خواهیم پرداخت.
عده
عده به زمان مشخصی گفته می‌شود که زن پس از طلاق و جدایی از شوهر نمی‌تواند در آن مدت ازدواج نماید. شروع عده طلاق از زمانی است که صیغه طلاق جاری میگردد و شرط وجوب عده در طلاق این است که آمیزش صورت گرفته باشد، بر اساس نظر فقها و ماده ۱۱۵۵ قانون مدنی ایران، در زنان یائسه و یا زنی که بعد از ازدواج تا زمان طلاق آمیزشی بین آنها صورت نگرفته باشد و یا مرد زن را قبل از سن ۹ سالگی طلاق داده باشد، عده بعد از طلاق وجود ندارد مدت زمان عده در طلاق به اندازه سه دوره پاکی از حیض است و در زنان باردار عده آنها تا زمان وضع حمل است. در زنی که عادت ماهیانه نمی‌شود در صورتی که در سن حیض به سر می‌برد و یا هر سه ماه یکبار عادت ماهیانه می‌شود مدت زمان عده در این زنان سه ماه است.
از احکام فقهی دیگر در خصوص عده این است که ازدواج با زنی که در زمان عده به سر می‌برد باطل است و در صورت وقوع آن زن بر مرد حرام ابدی میگردد.
مقررات عده در قانون ایران از قرآن کریم و قواعد فقهی نشئت گرفته است و آیات متعددی در قرآن کریم به مدت زمان عده در موارد مختلف اشاره نموده است که هم در قانون و هم در قرآن کریم بنا به دلایلی که در فوق ذکر گردید نگهداری عده واجب تلقی شده است و طرفین مکلف به تبعیت از آن هستند.
آثار طلاق نسبت به فرزند
تنها اثر طلاق بر فرزند حضانت است که مورد بررسی قرار می‌دهیم:
حضانت
پس از طلاق اگر زن و شوهر دارای فرزند باشند مهم‌ترین مسئله‌ای که با آن روبرو می‌شوند، سرنوشت فرزندان است طلاق رابطه بین زوجین را از بین می‌برد؛ اما نمی‌تواند رابطه والدین و فرزندان را از بین ببرد. در بیشتر مواقع هر دو طرف خواستار دریافت حق نگهداری فرزندان برای خود هستند و این مسئله باعث بروز اختلافات گسترده بین آنها خواهد شد. این اختلافات منجر به مراجعه طرفین به دادگاه می‌شود و دادگاه هم با توجه به قوانین در این رابطه تعیین تکلیف می‌کند.
در قوانین موضوعه ایران حضانت فرزند به عنوان یک تکلیف و حق بر عهده پدر و مادر است و برای جلوگیری از اختلاف بین زن و مرد در نگهداری و حضانت از کودک، نگهداری کودک پسر تا ۲ سالگی و دختر تا ۷ سالگی را به مادر سپرده و بر طبق آموزه‌های دین اسلام حضانت مادر را بر پدر اولی دانسته است و مرد نمی‌تواند این حق را از وی بگیرد چرا که روحیات و آموزه‌ها و روش نگهداری کودکان در این سنین با روحیات و اخلاقیات مادر سازگارتر است و آشنایی بیشتری با تربیت و نگهداری کودک در این سنین دارد پس از گذراندن این دوران نزد مادر حضانت و تربیت فرزند با پدر است که در این دوران که لازمه، آن کسب تربیت اجتماعی صلاحیت پدر از مادر در حضانت طفل بیشتر است و قانون این حق را به پدر داده و مادر نمی‌تواند از آن جلوگیری نماید.
بر اساس ماده ۱۱۶۹ قانون مدنی ایران که کلیات طرح اصلاح این ماده در جلسه بیست و چهار بهمن ماه ۱۳۸۰ در مجلس به تصویب رسید طبق این طرح حضانت و نگهداری از طفلی که پدر و مادر آن جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند (چه دختر و چه پسر)، تا سن ۷ سالگی بر عهده مادر است و پس از آن در صورت حدوث اختلاف بین والدین دادگاه با بررسی رعایت مصلحت طفل حضانت وی را به یکی از والدین واگذار می‌نماید.
همچنین بر طبق تبصره ۱ ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی، ایران دختر بعد از رسیدن به نه سال تمام و پسر بعد از رسیدن به ۱۵ سال دیگر طفل به حساب نیامده و بالغ محسوب می‌شوند و در مورد حضانت تصمیم با خود فرزند است که با پدر خود زندگی نماید یا با مادر.
لازم به ذکر است هیچ یک از والدین نمی‌توانند حق اولویت خود در حضانت فرزند را ساقط یا به دیگری واگذار نمایند. در واقع تکلیف حضانت برای پدر یا مادر قائم به شخص آنهاست؛ زیرا همان‌طور که در ابتدا گفته شد حضانت حق و تکلیف ابوین است.
بنا بر دستور ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی ایران مشخص میگردد که حضانت فرزند حق و تکلیفی بر عهده والدین است و هیچ‌کدام از آنها حق شانه خالی کردن از این مسئولیت را ندارند و بر طبق ماده ۱۱۷۵ قانون مدنی، کودک را نمی‌توان تحت هیچ شرایط از حضانت پدر یا مادری که بر عهده اوست گرفت، مگر در شرایطی که علت قانونی خاصی وجود داشته باشد.
در خصوص امتناع از حضانت در ماده ۱۱۷۲ قانون مدنی به آن اشاره گردیده و باید متذکر بود که امتناع زمانی مصداق دارد که فردی که حضانت به عهده اوست به طور کلی از حضانت طفل سرباز زند و به هیچ شکل و نحوی در اعمال او نظارت نداشته باشد و الا برای نگهداری طفل از وجود پرستار و یا مؤسساتی از قبیل مهدکودک استفاده شود، این موضوع امتناع از حضانت تلقی نمی‌گردد.
در مورد مادری که حضانت طفل به عهده اوست و به علت اشتغال شخصاً و در تمام ساعات روز نمی‌تواند از فرزندش نگاهداری کند و او را به مهدکودک یا مادر خود سپرده است تا در غیاب مادر از کودک نگاهداری کند از شورای عالی قضایی استفتا شده است و این شورا نظر داده که حق حضانت مادر در این موارد ساقط نمی‌گردد؛ زیرا هم در صورتی که مادربزرگ از طفل نگاهداری کند و هم در حالتی که بچه را به مهد بسپارد نظارت و تربیت مادر منقطع نمی‌شود.
یکی از مواردی که در خصوص حضانت فرزندان پس از طلاق حائز اهمیت است تعیین مکان و زمان مناسب جهت ملاقات فرزند توسط والدین است که باید این امر به صلاح و مصلحت کودک صورت گیرد و ملاقات با فرزند حق طبیعی هر یک از والدین است که حضانت طفل را بر عهده ندارند و به این موضوع در ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی اشاره گردیده است و بر طبق این ماده قانونی هر یک از والدین که حضانت طفل را بر عهده دارند نمی‌تواند از حق ملاقات طفل برای دیگری جلوگیری نماید حتی در صورتی که یکی از والدین دارای انحطاط اخلاقی نیز باشد نمی‌توان حق ملاقات با کودک را از وی گرفت و تنها می‌توان بر طبق دستور و نظر دادگاه زمان ملاقات را کاهش داد و مکان آن نیز بر طبق نظر دادگاه مشخص میگردد. همچنین بر طبق این ماده قانونی انتخاب زمان و مکان ملاقات با طفل در صورتی که بین والدین در انتخاب آن اختلاف وجود داشته باشد بر عهده دادگاه مربوطه است و دادگاه بر اساس مصلحت کودک مقرر می‌دارد که در زمانی مناسب، مثلاً اواخر هفته و در ساعات بخصوصی پدر یا مادر، حق ملاقات با طفل را داشته باشند.
در خصوص مسئله حضانت طفل بعد از جدایی والدین دیدگاه قانون مدنی ایران و فقه امامیه یکی است و چنانچه بیان گردید حضانت طفل پسر تا ۲ سالگی و دختر تا ۷ سالگی بر عهده مادر است و چنانچه زن در این مدت دوباره ازدواج نماید این حق از وی سلب میگردد که ظاهراً حکم ماده ۱۱۷۰ قانونی مدنی نیز بر اساس همین نظریه مشهور فقهای معاصر تدوین شده است.
در بین نظریه فقهای اسلامی دو دیدگاه متفاوت وجود دارد و عده‌ای حضانت مادر بر پسر را تا سن ۷ سالگی و بر دختر تا سن ۹ سالگی می‌دانند و گروه دیگر مخالف تفاوت بین دختر و پسر از لحاظ سنی هستند و حضانت فرزندان تا سن بلوغ را حق مادر داشته‌اند. از جمله این فقها شیخ طوسی است که بر این نظر معتقد است که حضانت فرزندان چه دختر و چه پسر تا زمانی که به سن تمییز نرسیده که حدوداً ۷ و ۸ سالگی است با مادر خواهد بود و در امر حضانت مادر بر پدر مقدم است و در مورد پسر وقتی به سن تمییز رسید حضانت وی با پدر است؛ ولی در مورد دختر تا زمانی که مادر ازدواج مجدد ننموده است حضانت وی همچنان با مادر باقی می‌ماند.
در این مطلب به آثار طلاق بر روابط غیرمالی زن و مرد و همچنین فرزندان در صورت وجود پرداختیم. در مطالب بعدی به آثار طلاق بر روابط مالی زن و مرد و فرزندان خواهیم پرداخت.
