تعریف شرکت در قانون تجارت چیست؟

از آنجا که در قوانین حال فرق نمی‌کند چه قانونی باشد، قبل از آنکه آثار مترتب بر یک شخص، نهاد یا جرم مشخص و تعیین شود آن را تعریف می‌کنند و مفهومش را مشخص می‌سازند و این تعریف و مفهوم از اهمیت بسزایی برخوردار است در این مطلب به این موضوع می‌پردازیم که تعریف شرکت در قانون تجارت چیست؟ باید توجه داشت که گاهی برای احراز یک شخص یا نهاد از نظر قانون جمع شدن یکسری شرایط لازم است و اگر یکی از شروط محقق نشود آن شخص یا نهاد نیز موجودیت نخواهد داشت و گاهی تحقق تنها چند شرط از مجموعه شرایط ذکر شده کافی است. حال در این مطلب قصد این است که بفهمیم از نظر قانون تجارت جمهوری اسلامی اسلامی یک نهاد چه زمانی شرکت خواهد بود.

پیش از هر چیزی لازم است تا بدانیم که شرکت تجاری چیست؟ بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران همان طور که پیش‌تر نیز گفته شد، اشخاص به دو دسته تقسیم می‌شوند. اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی. اشخاص حقیقی که منظور همان افراد و شهروندانی هستند که به محض تولد یافتن شخصیت حقوقی پیدا می‌کنند و یکسری حقوق و تکالیف بر اساس قوانین به آن‌ها تعلق می‌گیرد. اشخاص حقوقی نیز منظور نهادها و مؤسساتی هستند که بر اساس قانون تأسیس پیدا می‌کنند و قوانین و مقررات مختلف آثار مترتب بر آن‌ها را مشخص می‌سازند. بر اساس قوانین ایران ما انواع و اقسام شخصیت‌های حقوقی داریم. آنچه که در این مطلب اهمیت دارد و ما قصد داریم به آن بپردازیم شرکت است. قانون‌گذار جمهوری اسلامی ایران شرکت را به دو روش تعریف کرده است. یکی در قانون مدنی و دیگری در قانون تجارت.

بر اساس قانون تجارت، اشخاص حقیقی یا همان افراد می‌توانند شرکت‌های تجاری خود را در قالب یکی از انواع هفت گانه‌ای که در این قانون ذکر شده است به ثبت برسانند. هر یک از انواع هفت گانه‌ی که در انون تجارت ذکر شده است تعریف مشخص خود را دارد و بر اساس تعریفی که برای آن ذکر شده ویژگی متفاوتی دارند و آثار قانونی مختص به خود بر آن‌ها مترتب است. لذا هر شخص باید با توجه به نوع فعالیت و اهدافی که در تأسیس شرکت دنبال می‌کند به انتخاب یکی از آن‌ها اقدام کند و از همین رو تسلط بر تعریف و ویژگی‌های این موارد ضروری و مهم است. از این رو در ادامه به بیان تعریف شرکت از نظر قانون تجارت، تفاوت آن با تعریف شرکت در قانون مدنی و انواع شرکت تجاری آمده در قانون تجارت به اختصار خواهیم پرداخت. این اختصار نیز از این رو است که در مطالب قبلی به صورت مفصل آن‌ها را تعریف کرده‌ایم.

پیش از هر چیزی باید گفت که قانون تجارت مجموعه‌ای از قوانین و مقررات است که حوزه تجاری و امور تجاری اشخاص را تنظیم می‌کند و مسائلی چون امور تجاری، ورشکستگی و سایر موارد مربوط به امر تجارت می‌پردازد. بحث شرکت‌های تجاری و انواع آن و شرایط حاکم بر آن‌ها یکی از مواردی است که به صورت مفصل در قانون تجارت به آن پرداخته شده است.

لازم به ذکر است تفاوت تعریف شرکت در قانون مدنی با تعریف شرکت در قانون تجارت در این است که قانون‌گذار در قانون تجارت به طور دقیق‌تر و مفصل به بیان تعریف شرکت و انواع پرداخته است. به طور کلی بر می‌توان گفت بر اساس قانون تجارت شرکت یک قرارداد است که به موجب آن چند نفر با تامین سرمایه و انجام فعالیت با هدف کسب سود، در فایده و زیان حاصله شریک می شوند. منظور از تجاری بودن این است که این شرکت به عملیات تجاری و بازرگانی اقدام نماید. با توجه به توضیحات فوق؛ چنین نتیجه گیری می شود که منظور از شرکت تجاری، اجتماع دو یا چند شخص حقیقی و یا حقوقی بر اساس قانون تجارت و به منظور انجام عملیات تجاری و تقسیم سود و زیان آن، بین موسسان، شرکا و سهام داران شرکت است.

همان طور که گفتیم که در قانون تجارت و بر اساس ماده ۲۰ این قانون، ما هفت نوع شرکت تجاری داریم. این هفت نوع شرکت تجاری شامل: شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط سهامی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف هستند. در ادامه به طور مختصر به تعریف هر کدام از این شرکت‌ها خواهیم پرداخت.

شرکت سهامی چیست؟

بر اساس ماده ۱ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب سال ۱۳۴۷، شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهام تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آن‌ها باشد. شرکت سهامی شرکت بازرگانی محسوب شده، ولو این که موضوع عملیات آن امور بازرگانی نباشد. شرکت سهامی خود به دو نوع سهامی خاص و سهامی عام تقسیم می‌شود. شرکت سهامی عام شرکتی است که بخشی از آن از طریق بورس به عموم مردم واگذار می‌شود. اما شرکت سهامی خاص شرکتی است که تمام سهام آن توسط مؤسسان این شرکت‌ها تأمین می‌شود.

شرکت با مسئولیت محدود چیست؟

بر اساس ماده ۹۴ قانون تجارت شرکت با مسئولیت محدود شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجارتی تشکیل شده و هر یک از شرکاء بدون این که سرمایه به سهام یا قطعات سهام تقسیم شده باشد، فقط تا میزان سرمایه خود در شرکت مسئول قروض و تعهدات شرکت است.

شرکت تضامنی چیست؟

در ماده ۱۱۶ قانون تجارت شرکت تضامنی تعریف شده است. بر این است شرکت تضامنی شرکتی است که در تحت اسم مخصوصی برای امور تجارتی بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می شود. اگر دارایی شرکت برای تادیه تمام قروض کافی نباشد؛ هر یک از شرکاء مسئول پرداخت تمام قروض شرکت خواهند بود.

شرکت مختلط سهامی چیست؟

ماده ۱۶۲ قانون تجارت شرکت مختلط سهامی را تعریف کرده است. بر این اساس شرکت مختلط سهامی، شرکتی است که در تحت اسم مخصوصی بین یک عده شرکاء سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل‌ می شود. ‌شرکاء سهامی کسانی هستند که سرمایه آن ها به صورت سهام یا قطعات سهام متساوی‌ القیمه در آمده و مسئولیت آن ها تا میزان همان سرمایه است که در ‌شرکت دارند.

شرکت مختلط غیر سهامی چیست؟

شرکت مختلط غیر سهامی شرکتی است که برای پیش برد امور تجاری و ذیل نام مخصوصی میان یک یا چند نفر شریک ضامن هستند و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود بدون انتشار سهام تأسیس می‌شود. بر اساس قانون تجارت شریک ضامن مسئول کلیه قروضی است که ممکن است علاوه بر دارائی شرکت پیدا شود و شریک با مسئولیت محدود کسی است که مسئولیت او‌ فقط تا میزان سرمایه است که در شرکت گذارده و یا بایستی بگذارد. در اسم شرکت مختلط غیر سهامی باید عبارت (‌شرکت مختلط) و لااقل اسم یکی از شرکاء ضامن قید گردد.

شرکت نسبی چیست؟

در ماده ۱۸۳ قانون تجارت شرکت نسبی تعریف شده است. مطابق با این ماده شرکت نسبی شرکتی است که برای امور تجارتی در تحت اسم مخصوصی بین دو یا چند نفر تشکیل و مسئولیت هر یک از شرکاء به نسبت سرمایه‌ ای است که در شرکت گذاشته اند. همچنین، توجه به این نکته ضروری است که در اسم شرکت نسبی عبارت (‌شرکت نسبی) و لااقل اسم یک نفر از شرکاء باید ذکر شود.

شرکت تعاونی تولید و مصرف چیست؟

تعریف شرکت تعاونی تولید و مصرف در ماده ۱۹۲ قانون تجارت ذکر شده است. این شرکت‌ها میان افراد یک صنف مشخص شغلی مانند فرهنگیان تأسیس می‌شود و هدف آن تأمین کالاهای مورد نیاز افراد صنف مورد نظر است.

حال که انواع شرکت‌ها را بر اساس قانون تجارت بیان کردیم توجه به ماده ۲ قانون راجع به شرکت‌ها از اهمیت بسزایی برخوردار است. بر اساس ماده ۲ این قانون، کلیه شرکت‌‌های ایرانی مذکور در قانون تجارت (اعم از سهامی، ضمانتی، مختلط، تعاونی و…) باید تشکیلات خود را با مقررات قانون تجارت تطبیق نموده و مطابق قانون مزبور تقاضای ثبت کنند و الا به تقاضای دادستان محلی که ثبت باید در آن جا به عمل آید، محکمه مدیران آن‌ ها را به پرداخت جزای نقدی محکوم خواهد کرد و در صورت تقاضای مدعی‎ العموم، حکم انحلال شرکت متخلف نیز صادر خواهد شد.

پیش از این نیز گفته شد که ما هم در قانون تجارت و هم قانون مدنی تعریف شرکت را داریم. حال ممکن است این پرسش مطرح شود که تفاوت شرکت تعریف شده در قانون تجارت با شرکت تعریف شده در قانون مدنی چیست؟ بر اساس ماده ۵۷۱ قانون تجارت شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیئی واحد به نحو اشاعه. به طور کلی می‌توان گفت که

-شرکت‌های تجاری بر اساس قوانین بایستی که در مرجع ثبت شرکت‌ها ثبت شده و شماره ثبت مخصوص به خود را دریافت دارند. این در حالی است که این الزام برای شرکت‌های مدنی ضروری نیست و وجود ندارد.

-هم چنین در صورتی که شرکت‌های از پس پرداخت قرض‌ها و بدهی‌های خود برنیایند دچار ورشکستگی خواهند شد. در حالی که شرکت‌ها مدنی در صورتی که نتوانند قروض و بدهی‌هایشان را پرداخت کنند دچار اعسار خواهند شد. در مطالب بعدی به طور مفصل به تفاوت میان ورشکستگی و اعسار خواهیم پرداخت.

-شرکت تجاری که در قانون تجارت آمده دارای شخصیت مستقل حقوقی است اما شرکت‌ مدنی دارای شخصیت مستقل حقوقی نیست و این یکی دیگر از تفاوت‌های شرکت تجاری و شرکت مدنی است.

در این مطلب سعی شد که مفهوم شرکت از نظر قانون تجارت بیان شود و انواع آن برشمرده و تفاوتش با شرکت مدنی نیز توضیح داده شود. توصیه می‌کنیم قبل از اقدام به تأسیس شرکت حتماً با وکیل ثبت شرکت مشورت کنید تا شرکتی که تأسیس می‌نمایند با اهدافی که دنبال می‌کنید هم خوانی داشته باشد.