درخواست اعسار چیست و چگونه می‌توان درخواست اعسار به دادگاه داد؟

افراد به دلایل زیادی می‌توانند بدهکار باشند و می‌بایست برای تأمین بدهی خود مبلغی را به طلبکار یا طلبکاران پرداخت کنند. گاهی شرایطی پیش می‌آید که شخص بدهکار توانایی پرداخت بدهی خود را ندارد. در چنین شرایطی فردی که از نظر مالی توانایی پرداخت بدهی خود را ندارد درخواست اعسار می‌دهد و در صورتی که دادگاه معسر بودن او را تشخیص دهد و ثابت شود که معسر است، شرایطی وضع می‌شود تا شخص بدهکار بتواند بدهی خود را پرداخت کند. این شرایط معمولاً به این گونه است که میزان بدهی را قسط ‌بندی می‌کنند. حال با توجه به اهمیت موضوع و با توجه به اینکه این موضوع می‌تواند پرسش و مسئله بسیاری از افراد باشد در این مطلب به توضیح این مطلب می‌پردازیم که درخواست اعسار چیست و چگونه می‌توان درخواست اعسار به دادگاه داد.

اعسار از واژه عسر گرفته شده است و به معنای رنج و سختی و مشقت است. در ادبیات حقوقی اعسار به شرایط و حالتی گفته می‌شود که شخص بدهکار نمی‌تواند و از نظر مالی توانایی پرداخت بدهی خود را ندارد. وقتی که شخص توانایی پرداخت بدهی خود را ندارد دادخواستی تنظیم می‌کند و طی آن دادخواست از دادگاه درخواست اعسار می‌دهد و در صورتی که دادگاه معسربودن وی را تشخیص دهد و ثابت شود شرایطی متناسب برای بازپرداخت بدهی‌های فرد در نظر می‌گیرد. در اینجا توجه به دو نکته بسیار مهم است یکی اینکه درخواست اعسار هم می‌تواند نسبت به هزینه‌های دادرسی دادگاه باشد و هم اینکه می‌تواند نسبت به محکوم به (یعنی آن مبلغی که فرد بدهکار است یا مبلغی که دادگاه تعیین می‌کند بابت یک خسارت شخص محکوم به دیگری بدهد) باشد. در ضمن شرکتی که بدهکار است و نمی‌تواند بدهی‌های خود را پرداخت کند معسر نیست.

حال که مفهوم و معنای اعسار را برای شما توضیح دادیم لازم است تا انواع آن را نیز شرح دادیم. بر اساس قوانین دو نوع معسر داریم. یکی معسر مطلق و دیگری معسر نسبی.

اعسار نسبی زمانی به وجود می‌آید که شخص توانایی این را دارد که  بدهی خود به شکل قسطی پرداخت نماید. در چنین شرایطی دادگاه با توجه به توانایی و شرایط شخص معسر در پرداخت بدهی و همچنین با توجه به میزان بدهی، دین و بدهی موجود را قسط ‌بندی می‌کند و شخص بدهکار هر ماه می‌بایست مبلغ تعیین شده توسط دادگاه را به طلبکار و دائن پرداخت نماید. اعسار مطلق زمانی است که فرد تحت هیچ شرایطی توانایی پرداخت بدهی و دین خود را ندارد. منظور از تحت هیچ شرایطی این است که فرد بدهکار حتی به صورت قسطی هم نمی‌تواند از پس پرداخت بدهی خود برآید.

پس از اینکه درخواست اعسار از طرف کسی که ادعای معسر بودن دارد به دادگاه تقدیم شد پرسش اصلی که مطرح می‌شود این است که اثبات این موضع بر دوش چه کسی است؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت که کسی که ادعای اعسار دارد و مدعی است که نمی‌تواند بدهی‌های خود را پرداخت کند وظیفه دارد و بر دوش او است که معسر بودنش را به دادگاه ثابت نماید. به عبارتی دیگر به طور خلاصه می‌توان گفت که اثبات اعسار بر عهده‌ی کسی است که ادعای آن را دارد. نکته‌ای که گفتن آن خالی از لطف نیست این است که گاهی اوقات پیش می‌آید که شخصی قصد دارد برای احقاق حق خود در دادگاه دعوایی را مطرح کند اما توانایی پرداخت هزینه‌های دادرسی را ندارد. در چنین شرایطی فرد اگر بتواند معسر بودن خود را ثابت کند می‌تواند برای پرداخت هزینه دادگاه و دادرسی درخواست اعسار بدهد. برای تکمیل این مطلب می‌توان اضافه کرد که شخص مدعی ابتدا درخواست اعسار خود را بدهد و برای اثبات این موضوع روشی که بیشتر از همه مورد استفاده قرار می‌گیرد حضور شاهدین در دادگاه و شهادت دادنشان به معسر بودن شخص مدعی است. برای اثبات اعسار با حضور شاهد حداقل دو شاهد نیاز است اما توصیه می‌شود در صورتی که قصد چنین کاری دارید بیشتر از دو نفر را به دادگاه معرفی کنید چرا که ممکن است برخی از شاهدان روز دادگاه از حضور در دادگاه منصرف شوند یا مشکلی برایشان پیش آید و نتوانند حضور یابند. نکات مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که در صورت الزامی بودن حضور شاهدان در دادگاه، از طرف دادگاه برای ایشان اخطارنامه جهت حضور ارسال می‌شود. همچنین شرایطی را که شاهدان باید دارا باشند توسط دادگاه تعیین می‌شود. در دادگاه نیز برگه شهادت‌نامه به شاهدان داده می‌شود و در این برگه باید در مورد شخص مدعی اعسار به موارد زیر پاسخ دهند.

• مشخصات مدعی اعسار
• شغل معسر
• وسیله موردنیاز برای امرار معاش
• دلایل عدم تمکن مالی مدعی اعسار برای پرداخت دین و بدهی خود
• منشأ اطلاعات شاهد (یعنی شاهد چه نسبتی با مدعی اعسار دارد و از کجا اطلاعاتی را که ذکر کرده به دست آورده است)
• مشخصات شاهد
• اقامتگاه و محل زندگی شاهد

همان طور که پیش از این ذکر کرد اشخاص نسبت به دو موضوع می‌توانند درخواست اعسار بدهند. یکی درخواست اعسار برای هزینه‌های دادرسی و دادگاه و دیگری درخواست اعسار برای محکوم به (منظور از بدهی و دین و یا مبلغی است که دادگاه تعیین می‌کند تا برای جبران خسارت به شخص یا اشخاص متضرر و خسارت دیده پرداخت شود). حال در ادامه مطالب گذشته این سؤال پیش می‌آید که در صورت پذیرفته شدن ادعای شخص مدعی اعسار توسط دادگاه چه اتفاقی می‌افتد و این پذیرش چه نتایجی به دنبال دارد. حال به پاسخ این پرسش در هردو حالت می‌پردازیم.

نتایج پذیرش اعسار برای هزینه دادرسی

در صورتی که درخواست شخص برای اعسار از هزینه دادرسی پذیرفته شود این شخص از پرداخت هزینه و حق‌الزحمه کارشناسی و داوری و احکام دادگاه و برگه‌های ارائه شده و تمام خدمات قضایی معاف خواهد شد. نکته مهمی که در این بخش باید ذکر شود این است که این معافیت در صورتی که اعسار مطلق ثابت شود دائمی خواهد بود و در صورتی که اعسار نسبی ثابت شود پرداخت آن‌ها به زمانی دیگر موکول خواهد شد.

نتایج پذیرش اعسار برای پرداخت محکوم به و دین و بدهی

قبلاً به طور مفصل توضیح دادیم که پرداخت محکوم به به چه معناست و منظور چیست؟ در چنین شرایطی اگر اعسار شخص مدعی ثابت شود، دادگاه حکم خواهد داد که بدهی و دین خود را به صورت قسطی پرداخت کند یا گاهی مهلتی معین می‌شود تا شخص بدهکار که اعسارش ثابت شده به صورت یکجا بدهی خود را پرداخت کند. همچنین در صورت تقسیط بدهی مواردی که دادگاه به آن توجه خواهد کرد این است که در تعیین میزان و تعداد اقساط، میزان درآمد مدیون، تورم حاکم بر کشور و تغییر وضعیت مدیون در نظر گرفته خواهد شد. برای همین دادگاه تمامی مدارک و شواهد موجود را در نظر خواهد گرفت. در این حالت مدارک و مواردی که باید به دادگاه ارائه شود از قرار زیر است:

• میزان وجوه نقدی که شخص مدعی دارد
• نقل‌ و انتقال اموال شخص در طول یک سال گذشته (این مورد از این جهت مهم است چرا که گاهی اوقات فرد مدعی برای اثبات ادعای اعسار خود به صورت فرمالیته و برای فریب دادگاه اموال خود را به کسی دیگر منتقل می‌کند)
• تمامی اموال منقول و غیرمنقول
• تمامی اموال فرد که زیر نظر اشخاص ثالث هستند
• طلب شخص مدعی از اشخاص دیگر

در این بخش از مطالب نیز نیاز است تا نکاتی ذکر شود. باید توجه داشت که اعسار تنها برای افراد عادی موضوعیت دارد. بدین معنی که اگر یک تاجر یا شرکت از پرداخت بدهی‌های خود ناتوان باشد و درخواست اعسار بدهد، این درخواست بدون بررسی رد خواهد شد چرا که اینها شامل افراد عادی نیستند. همچنین باید توجه داشته باشید که اگر از تمکن و توانایی برخوردار هستید از ارائه درخواست اعسار خودداری کنید چرا که اگر درخواست اعسار شما پذیرفته شود و بعدها ثابت شود که شما با مدارک نادرست و جعلی دادگاه را فریب داده‌اید مشمول مجازات کیفری خواهید شد.

• با اثبات اعسار می‌توانید از پرداخت هزینه دادرسی به صورت موقت معاف شوید. همچنین از وکیل مجانی نیز استفاده خواهید کرد.
• استشهاد نامه ای که ارائه می شود، باید بررسی شود. در بسیاری از مواقع افراد به دلیل رودربایستی استشهاد را امضا می کنند.
• دادگاه بدوی نیز مرجع صالح برای این نوع از دعاوی حقوقی است.
• اگر دادگاه دادخواست اعسار را رد کند در این صورت می توان نسبت به نظر دادگاه، اعتراض کرد. درخواست تجدید نظر اعسار ارائه می شود.
• در صورتی که مدعی اعسار در حین انجام پرونده، فوت کند ورثه ی او مشمول حق اعسار نخواهد بود.
• در همه مراحل دادرسی، شما حق اعسار خواهید داشت.
• اگر مدعی اعسار شرایط لازم برای پرداخت بدهی را پیدا کند. اعسار لغو می شود. در این حالت مدعی ملزوم به پرداخت خواهد بود.
• پنهان کردن اموال در دادگاه اگر اثبات شود، مشمول جریمه خواهد بود.

در این مطلب سعی شد تا نکات کلی و مهم در مورد اینکه درخواست اعسار چیست و چگونه درخواست اعسار را به دادگاه ارائه دهیم بیان شد تا مخاطب آشنایی کلی با آن داشته باشد. در مطالب بعدی اطلاعاتی تکمیلی در این باره ارائه خواهد شد. در ضمن توصیه می‌شود در صورتی که قصد دارید درخواست اعسار را به دادگاه تحویل دهید حتماً از دانش و تخصص وکیل اعسار استفاده کنید تا مشکلات قانونی متوجه شما نباشند.