سهم الارث چیست؟

ارث یکی از موضوعاتی است که همواره بر اثر آن دعوا و اختلاف میان خانواده‌ها وجود دارد و همین موضوع سبب شده که کدورت‌های زیادی میان اعضای یک خانواده وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد اکثر این اختلاف‌ها به این دلیل است که شهروندان از قوانین مربوط به ارث به طور دقیق اطلاع ندارند و اگر هم اطلاع داشته باشند سعی دارند این اختلافات را از راهی غیر از قانون حل کنند. به خاطر اهمیت موضوع در این مطلب قصد داریم تا بیان کنیم که سهم الارث چیست؟ به گمان ما پاسخ به پرسش سهم الارث چیست قبل از ورود به موضوعات دیگر در این رابطه از اهمیت بیشتری برخوردار است. چرا که در ابتدا باید بدانیم که اساساً در مورد چه چیزی بحث می‌کنیم.

قبل از هر چیزی لازم است سهم الارث در قوانین ایران را توضیح دهیم. اشخاص در طول زندگی خود از طریق کار و تلاش یا هر راه دیگری اموالی کسب می‌کنند و این اموال به مالکیت آن‌ها در می‌آید. این اموال ممکن است در قالب مسکن، ماشین، وجه نقد یا هر چیز دیگری باشد. امروزه با گسترش انواع مال این موضوع نیز گسترش یافته است. برای مثال امروزه سهام عدالت متوفی یعنی کسی که فوت کرده نیز به وراث یعنی کسانی که از او ارث می‌برند می‌رسد. طبیعتاً شخص وقتی فوت می‌کند این اموال از او بجا می‌ماند. در هرکشوری و طبق قوانین آن‌ها اموال به جا مانده از اشخاص بعد از مرگ ایشان به وراث که طبق قانون مدنی تعیین می‌شوند تعلق می‌گیرد. در قوانین اغلب کشورها مانند ایران سهم وراث به یک اندازه نیست و هر کسی به میزان نزدیکی نسبی که با متوفی دارد سهم می‌برد. بیشتر اختلافاتی که میان وراث متوفی بر سر ارث به وجود می‌آید نیز بر سر تعیین همین سهم الارث است. پس به طور کلی می‌توان گفت سهم الارث در قوانین ایران به میزان مالی گفته می‌شود که بعد از مرگ شخص از مال او به وراث او تعلق می‌گیرد. البته این تعریف دقیق و کامل نیست در ادامه با بیان نکاتی آن را تکمیل خواهیم کرد.

در بخش قبلی این مطلب تعریف سهم الارث را ذکر کردیم و مشخص کردیم وقتی از سهم الارث سخن می‌گوییم منظورمان چیست. حال در این بخش نکات حقوقی سهم الارث را به طور کلی مشخص بیان می‌کنیم تا در مطالب بعدی به ذکر جزئیات بپردازیم. نکات حقوقی سهم الارث بر اساس قوانین ایران که در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران بیان شده است به قرار زیر است.

نکات حقوقی سهم الارث که در قوانین ذکر شده در قانون مدنی بخش ارث آمده است بر اساس شرع اسلام است و مانند قوانین دیگر این قانون نیز با تبعیت از اسلام به نگارش درآمده است. مبنای قوانین ارث سوره مبارکه نسا است که به چگونگی تقسیم ماترکه و اموال باقی مانده از شخص متوفی می‌پردازد. قانون مدنی مواد ۸۶۱ تا ۹۴۲ را به ارث اختصاص داده است. این قوانین به این ترتیب است.  موجبات ارث و طبقات مختلف وراث ( مواد ۸۶۱ الی ۸۶۶ )، قواعد تحقق ارث ( مواد ۸۶۷ الی ۸۷۴ )، در مورد شرایط ارث و موانع ارث ( مواد ۸۷۵ الی ۸۸۵ )، قواعد مربوط به حجب یا حاجب بودن و محروم شدن جزیی یا کلی از ارث ( مواد ۸۸۶ الی ۸۹۲ ) و وراثی که سهم الارث آنها در قانون مشخص شده یا اصطلاحا فرض بر هستند ( مواد ۸۹۳ الی ۹۰۵ ) .همچنین سهم الارث طبقه اول ( مواد ۹۰۶ الی ۹۱۵ )، سهم الارث طبقه دوم ( مواد ۹۱۶ الی ۹۲۷ )، سهم الارث وراث طبقه سوم (مواد ۹۲۸ الی ۹۳۹ ) و میزان سهم الارث زوج و زوجه ( مواد ۹۴۰ الی ۹۴۹ ) تعیین شده است. همان طور که مشاهده کردید در قانون اصطلاحاتی مانند طبقه اول، طبقه دوم و طبقه سوم وجود دارد. باید بدانیم که منظور این طبقات کدام اشخاص و افراد است و هر کدام از این طبقات چه نسبتی با متوفی دارند.

در تقسیم ارث طبقه اول شامل پدر، مادر، فرزندان ( اعم از دختر و پسر) و نوه‌ها (اعم از دختر و پسر) می‌شود. البته باید دانست که خود طبقه اول به سه درجه تقسیم می‌شود. پدر و مادر و فرزندان درجه اول هستند و در درجه دوم فرزندانِ فرزندان یا همان نوه‌ها قرار می‌گیرند و در درجه سوم فرزندان نوه‌ها.

طبقه دوم در تقسیم ارث شامل اجداد یعنی همان پدربزرگ و مادربزرگ حال چه مادری چه پدری، برادران و خواهران و فرزندان برادران و خواهران می‌شود. خود طبقه دوم نیز به سه درجه تقسیم می‌شود. درجه اول پدربزرگ و مادربزرگ هستند حال فرقی نمی‌کند پدربزرگ و مادربزرگ پدری باشند یا مادری، هم چنین برادران و خواهران نیز در درجه اول قرار می‌گیرند. درجه دوم شامل فرزندان برادران و خواهران متوفی خواهد بود. درجه سوم نیز شامل فرزندانِ فرزندان خواهران و برادران یا همان نوه‌های خواهران و برادران است.

در تقسیم ارث طبقه سوم شامل عموها، دایی‌ها، عمه‌ها و خاله‌ها و فرزندان ایشان است. این طبقه در تقسیم ارث به دو درجه تقسیم می‌شود. درجه اول که همان عموها، دایی‌ها، عمه‌ها و خاله‌ها هستند و سهم الارث ایشان بر اساس قوانین تعیین شده است در صورتی که هیچ کدام از اینها در قید حیات نباشند فرزندان ایشان به عنوان درجه دوم طبقه سوم از متوفی ارث خواهند برد.

البته در اینجا لازم به ذکر است که بیان شود این طبقه بندی و درجاتی که ذکر شد حتما به این معنا نیست که در صورتی که فردی فوت کند تمام افراد داخل در این طبقه‌ها و درجات از ارث سهم خواهند برد. بلکه این موضوع شامل شرایطی خاص و تعیین شده است که در مطالب بعدی ذکر خواهد شد. هم چنین زوج و زوجه در این تقسیم بندی ذکر نشد و این دلیلی بر این نیست که ایشان از همسر خود ارث نخواهند برد. بلکه ایشان در صورت فوت همسرشان ارث خواهند برد و شرایطش متفاوت از بقیه است.

در این مطلب سعی شد تا تعریف سهم الارث بر اساس قوانین ایران ذکر شود و اصطلاحات و نکات حقوقی‌ای که در ارتباط با آن مهم است به عنوان مقدمه‌ای بیان گردد. در مطالب بعدی نکات تکمیلی به صورت مفصل بیان خواهد شد. در پایان توصیه می‌کنیم برای حل اختلافات ارثی حتماً به قانون و مراجع صالح مراجعه کنید و از مشاوره و دانش وکیل تقسیم ارث در این زمینه بهره مند شوید.