شرایط و مراحل طلاق توافقی [۱۴۰۳]

طلاق توافقی نوعی از طلاق است که در آن زن و مرد با هم توافق می‌کنند تا به زندگی مشترک خود پایان دهند و عقد نکاح خود را منحل سازند. قبل از هر چیزی در این مورد لازم است زن و شوهر بر سر مواردی مانند نفقه، مهریه، جهیزیه و حضانت فرزند در صورتی که فرزند داشته باشند، توافق کنند و چند و چون آن را مشخص سازند. لازم به ذکر است که در طلاق توافقی هر توافقی که میان زن و شوهر شده باشد برای دادگاه محترم است و محاکم آن را قابل قبول می‌دانند. بنابراین شرایط طلاق توافقی کاملاً به توافق‌های از پیش تعیین شده‌ی زن و شوهر دارد. حال در این میان با توجه به اینکه طلاق توافقی پیچیدگی‌های خاص خود را دارد و گاهی زمان آن خیلی طول می‌کشد لذا ایشان تصمیم می‌گیرند تا مراحل طلاق توافقی را از طریق وکیل توافقی پیش ببرند و از تخصص ایشان بهره ببرند تا این کار زمان کوتاه‌تری طول بکشد.

حال پرسشی که پیش می‌آید این است که مراحل طلاق توافقی چیست و برای طلاق توافقی زن و مرد باید چه مراحلی را طی کنند. ابتدا این مراحل را به صورت موردی ذکر می‌کنیم و سپس توضیحات و نکات مربوط به آن را بیان می‌نماییم.

1. اول از هر چیزی زن و مرد باید بر سر موضوعاتی مانند نفقه، مهریه، حضانت فرزند و جهیزیه به توافق برسند. برای مثال زن می‌تواند تمام مهریه یا بخشی از آن را ببخشد یا اینکه تمام مهریه‌ی خود را دریافت دارد. یا می‌تواند تمام جهیزیه را پس بگیرد یا اجازه دهد بخشی از آن نزد مرد باقی بماند. یا برای حضانت فرزندان می‌توانند توافق کنند که بر اساس قانون در صورتی که فرزند پسر است تا ۷ سالگی نزد مادر باشد و سپس نزد پدر بروند یا اگر فرزند دختر است تا ۹ سالگی نزد مادر باشد و سپس پیش پدر خود برود. البته چون توافق زوجین برای دادگاه محترم است زن و مرد می‌توانند توافق کنند فرزندان برای همیشه نزد مادر یا پدر بمانند و با ایشان زندگی کنند.
2. پس از اینکه توافقات میان زن و شوهر به انجام رسید و مشخص شد، ایشان می‌بایست در سامانه‌ی تصمیم ثبت نام کرده و اطلاعات خود را در آن ثبت نمایند. سپس عمل غربالگری را به انجام برسانند.
3. پس از تمام اینها می‌بایست که برای شرکت در جلسات مشاوره حضور به عمل برسانند و در صورتی که پس از پایان جلسات مشاوره همچنان بر تصمیم خود برای طلاق مصر بودند و منصرف نشده بودند، گواهی عدم انصراف از طلاق دریافت دارند. پس از دریافت گواهی نیز باید دادخواست طلاق به صورت توافقی را ثبت نمایند. در این میان اینکه مشخص شود که زن باردار است یا خیر مهم است. البته در دادگاه همین که زن بگوید باردار نیستم کافی است و نیاز به مدرک دیگری ندارد اما وقتی صیغه‌ی طلاق در دفترخانه جاری می‌شود نیاز است که زوجین آزمایشات پزشکی مبنی بر باردار بودن یا نبودن را ارائه کنند. البته اگر ثابت شود که زن باکره است یا یائسه نیازی به این موارد نیست. پس از این‌ها نیز شرکت در جلسات متعدد دادگاه، احراز دریافت گواهی عدم سازش از مشاوره و مراجعه به دفترخانه برای جاری شدن صیغه‌ی طلاق و مهر زدن شناسنامه‌ها مطرح است.

حال قصد داریم برای شما توضیح دهیم که اگر مراحل طلاق توافقی بدون حضور وکیل صورت بپذیرد چه شرایطی خواهد داشت. اگر خودتان قصد انجام این کار را داشته باشید، باید جلسات مشاوره اجباری و غربالگری و جلسات دادگاه را شرکت کنید.

جلسات مشاوره از چهار و شش جلسه متفاوت است.

در صورتی که زن و مرد در پایان این جلسات از تصمیم خود برای طلاق منصرف نشدند و همچنان تصمیم بر طلاق داشتند بایستی که با در دست داشتن مدارک هویتی زوجین از قبیل شناسنامه و کارت ملی و سند ازدواج به دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست طلاق توافقی خود را ثبت نمایند.

پس از این در دو جلسه تکلیف توافق‌های میان خود را به خصوص توافق‌های مالی را مشخص سازند و بعد به صورت مکتوب تحویل دادگاه دهند.

پس از این اغلب برای خریدن زمان و احتمال پشیمان شدن زن و مرد از تصمیم خود دادگاه جلسات متعددی برای رسیدگی به طلاق توافقی میان زوجین برگزار می‌کند و در نهایت اگر ایشان همچنان بر طلاق اصرار داشتند، دادگاه اقدام به صدور گواهی عدم سازش می‌نمایند.

این گواهی بدین معنا است که دفترخانه‌ها اجازه جاری کردن صیغه‌ی طلاق میان زوجین را دارند. از روزی که گواهی عدم سازش صادر می‌شود، خانم و آقا سه ماه فرصت دارند تا برای جاری شدن صیغه‌ی طلاق اقدام کنند. در کل تمام این مراحل از ۶ ماه تا یک سال طول می‌کشد.

در مطلب بالا مراحل طلاق توافقی بدون وکیل توضیح داده شد. اگر در فرایند طلاق توافقی از حضور وکیل بهره‌مند شوید، ابتدا توافق‌هایی که میان زن و شوهر بر سر مهریه و نفقه و … انجام شده است تقدیم به وکیل می‌شود تا بر اساس آن وکالت‌نامه تنظیم شود. فایده‌ی داشتن وکیل این است که اگر از تجربه و دانش کافی برخوردار باشد نیازی به حضور شما در مراحل بالا نخواهد بود. صرفاً لازم است که شما در ابتدای امر با مراجعه به سامانه‌ی ثنا وکالت لازم را به ایشان اعطا کنید. البته با توجه به وکالتی که در طلاق توافقی به وکیل می‌دهید و با توجه به اینکه گواهی عدم سازش را ایشان دریافت می‌دارد و در مراجعه به دفترخانه و جاری کردن صیغه‌ی طلاق در اختیار خواهد داشت، باید مراقب باشید که از وکالت‌نامه سواستفاده نشود.

پیش از این توضیح دادیم که هر چند طلاق توافقی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران پیش‌بینی شده است اما اصل بر این که از کانون خانواده و حفظ آن حمایت شود لذا در مسیر طلاق توافقی سخت‌گیری‌هایی وجود دارد و فرایند آن را طولانی می‌کنند تا طرفین از تصمیم خود منصرف شوند و هم چنین قبل از طلاق مشاوره‌هایی هست تا به زوجین مشاوره بدهند و در صورت امکان مشکلاتشان حل و فصل شود.

اولین مرحله از طلاق توافقی شرکت در جلسات مشاوره اجباری سازمان بهزیستی است. در این فرایند زن و مرد به مؤسساتی که از طرف دولت در نظر گرفته شد مراجعه می‌کنند تا دلیل آن‌ها برای طلاق مشخص شود. سپس به صورت یک به یک از ایشان تست‌های به عمل می‌آید و اگر مشخص شود که نیاز به جلسات بیشتری هست تا مشکل بین زن و شوهر حل شود برایشان نوبت مشاوره تعیین می‌کند.

این جلسات معمولاً چهار تا شش نوبت طول می‌کشد. اگر در نهایت مشخص شود که طرفین عقد نکاح به هیچ وجه قادر به ادامه‌ی زندگی نیستند گواهی عدم امکان سازش برایشان صادر می‌کنند تا دادگاه بر اساس آن حکم به طلاقشان دهد. این گواهی به همراه مدارک هویتی بایستی هنگام تنظیم دادخواست طلاق توافقی در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی باید تحویل داده شود.

مهریه یکی از موضوعات بسیار مهم در طلاق توافقی است. این در شرایطی است که اگر طلاق از جانب مرد باشد مرد باید به صورت تمام و کمال مهریه را به زن بدهد. اگر از این کار خودداری کند و اموالی داشته باشد به اندازه‌ی مهریه از اموالش توقیف خواهد شد و اگر مالی نداشته باشد مهریه قسط بندی شده و مرد باید به صورت قسطی و ماهیانه بخشی از مهریه را به زن پرداخت نماید.

در طلاق توافقی اگر جزو طلاق خلع و طلاق مبارات نباشد، پرداخت یا بخشش مهریه بر اساس توافق زن و مرد خواهد بود و هر تصمیمی که ایشان بگیرند دادگاه به آن خواهد گذاشت. فقط مهم‌ترین نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که بخشش مهریه بدون شاهد، شفاهی یا دست‌نوشته بی‌اعتبار است حتی اگر اثر انگشت و امضای زن را داشته باشد.

قانونی‌ترین و محکم‌ترین راه برای بخشیدن مهریه مراجعه به دفاتر ثبت اسناد رسمی و تنظیم سند بخشش مهریه است. هم‌چنین اگر در سند بخشش مهریه از کلمات بذل، هبه و بخشش استفاده شود امکان اینکه زن پشیمان شود و مهریه را بخواهد وجود دارد. اگر بخواهید که زن نتواند از تصمیم خود برای بخشش مهریه پشیمان شود باید از کلمات ابرا یا بری از ذمه استفاده کرد.

نفقه یکی دیگر از مواردی است که جزو روابط مالی زن و شوهر در دوران زناشویی محسوب می‌شود. نفقه مالی است که به خاطر تمکین خاص و تمکین عام به زن تعلق می‌گیرد و شوهر باید به زن بپردازد. تمکین عام برای اموری چون نظافت و آشپزی و … است و تمکین خاص مربوط به روابط زناشویی است. لازم به ذکر است که اگر زن تمیکن نکند به او زن ناشزه گویند و البته عدم تمکین تأثیری در تعلق گرفتن یا نگرفتن مهریه ندارد و فقط بر نفقه تأثیرگذار است. در طلاق توافقی، نفقه کاملاً بستگی به تصمیم و توافقی دارد که زن و مرد با هم به آن می‌رسند.

حضانت فرزندان نیز از مواردی است که زن و مرد قبل از طلاق توافقی باید بر سر آن به توافق برسند.

بر اساس قانون حضانت دختر تا سن هفت سالگی با مادر و از سن هفت تا نُه سالگی با پدر است.

پس از این خود فرزند تصمیم می‌گیرد که با کدام یک از والدین خود زندگی کند. در مورد فرزند پسر هم حضانت او تا هفت سالگی با مادر است و از هفت سالگی تا پانزده سالگی حضانتش به دست پدر می‌افتد.

در طلاق توافقی حضانت فرزند بر اساس توافقی است که میان زن و مرد صورت می‌گیرد البته در این مورد دو نکته هست یکی اینکه باید مصلحت فرزند در نظر گرفته شود و دو اینکه توافق باید مکتوب باشد. البته حضانت فرزند با هر کدام از والدین باشد والد دیگر حق ملاقات فرزند را دارد و نمی‌توان این حق را از او سلب کرد.

در این باره ماده‌ی ۱۱۷۴ عنوان می‌دارد که:

«در صورتی که به علت طلاق یا به هر جهت دیگر، ابوین طفل در یک منزل سکونت نداشته باشن ، هر یک از ابوین که طفل تحت حضانت او نیست، حق ملاقات با فرزند خود را دارد.»

از لحاظ حقوقی منظور از دوران عقد زمانی است صیغه‌ی عقد جاری شده اما هنوز ازدواج صورت نگرفته است. به این معنی که زن و مرد نسبت به هم محرم هستند اما هنوز در یک منزل مشترک زندگی نمی‌کنند.

برای طلاق توافقی در دوران مهریه تفاوتی ندارد و زن و مرد باید با هم بر سر مسائلی چون نفقه و مهریه به توافق برسند. البته در این مورد مسئله‌ی جهیزیه و حضانت منتفی است و موضوعیت ندارد.

مهم‌ترین نکته در مورد طلاق توافقی در دوران عقد این است که اگر زن همچنان باکره باشد و رابطه‌ی جنسی میان او و مرد رخ نداده باشد و قرار به دریافت مهریه از شوهر باشد، نصف میزان مهریه به او تعلق می‌گیرد.

نکته‌ی مهم‌تر این است که اگر طلاق از نوع غیرمدخول (طلاق قبل از شروع زندگی زناشویی به عنوان یکی از انواع طلاق بائن) باشد پرداخت نصف مهریه بر اساس قانون است در غیر این صورت، یعنی اگر طلاق توافقی باشد، میزان مهریه به توافق زن و مرد بستگی دارد.

در این مطلب سعی شد مهم‌ترین نکات پیرامون شرایط طلاق توافقی و مراحل طلاق توافقی بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران بیان شده و موارد آن توضیح داده شود. هر چند ممکن است نکاتی بسیار جزئی باقی مانده باشد که در مطالب آینده به فراخور موضوع به آن‌ها نیز پرداخته خواهد شد. نکته‌ای دیگر که مهم می‌نماید این است که بر اساس قانون مدنی اقلیت‌های دینی و مذهبی که بر اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی به رسمیت شناخته شده‌اند در احوال شخصیه که طلاق جزوی از آن است بر اساس قواعد دین و مذهب خود عمل خواهند کرد. که در مطالب بعدی به هر کدام از اینها خواهیم پرداخت.