طرح دعوا چیست؟ آشنایی با انواع آن

برای هر کدام از ما ممکن است شرایطی پیش بیاید که در آن شرایط با افراد دیگر دچار اختلاف شویم. یا اصلاً ممکن است شرایطی پیش بیاید که دیگران به ما آسیب و ضرر و لطمه وارد سازند حال ممکن است این آسیب و ضرر مالی باشد یا ممکن است جانی باشد. در هر کدام از این شرایط علاقانه و منطقی این است که به دادگاه مراجعه کنیم و از طریق آن سعی در حل اختلاف خود برآییم یا در پی جبران آسیبی باشیم که به ما وارد شده است. البته دادگاه‌ها تنها نهادهای رسیدگی به اختلافات میان افراد نیستند و در قوانین جمهوری اسلامی ایران نهادهای دیگری مانند شورای حل اختلاف و … نیز پیش بینی شده است. با توجه به ضرورت این عمل و نیاز هر شهروند به آن در این مطلب قصد داریم تا به تعریف و توضیح طرح دعوا بپردازیم و بیان کنیم که اساساً طرح دعوا چیست و چگونه قابل طرح است و تفاوت دعوای حقوقی با کیفری چیست. پس با ما همراه باشید.

به طور کلی زمانی که افراد با یکدیگر دچار اختلاف می‌شوند حال این اختلاف به هر دلیلی که باشد و یا شخصی از جانب شخص یا اشخاص دیگر مورد صدمه و آسیب از هر نوع واقع شود، محتمل‌ترین حالت این است که ایشان بخواهند اختلاف خود را یا حق ضایع شده خود را نزد مرجع قضایی برده و به حل و جبران آن مبادرت ورزند. زمانی که شکایتی بر اساس آنچه که در آیین دادرسی مدنی برای شکایت‌هایی حقوقی و در آیین دادرسی کیفری برای شکایت‌های کیفری آمده است، طرح و ثبت شود می‌گویند که طرح دعوا صورت پذیرفته است. در این میان نکته لازم به ذکر این است که گاهی تشخیص اینکه یک دعوا کیفری است یا حقوقی کار سختی است و به آسانی صورت نمی‌پذیرد و اگر دعوا در مرجع صالح خود ثبت و طرح نشود باعث اتلاف وقت و طولانی شدن پروسه به نتیجه رسیدن شکایت خواهد شد. پس قبل از طرح دعوا حتماً لازم است به وکیل متخصص در این زمینه مراجعه کنید تا دعوای خود را در دادگاه صالح ثبت نمایید.

دعوای حقوقی به دعوایی گفته می‌شود که طی آن به حقوق مدنی افراد آسیب وارد شده و از این طریق خسارت‌هایی به فرد وارد آمده است. برای رسیدگی به این نوع دعوا باید به قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران مراجعه کرد. البته قانون مدنی تنها قانونی نیست که در دعاوی حقوقی مورد استناد قرار می‌گیرد بلکه قوانین دیگری از جمله قانون تجارت، قانون چک و … نیز هستند که در این دعاوی مورد توجه قرار می‌گیرند اما قانون مدنی اصلی‌ترین قانونی است که در این دعاوی اهمیت دارد. به طور کلی دعاوی حقوقی به دوسته اموال و اشخاص تقسیم می‌شوند.

• دسته اموال شامل مواردی مانند: خرید و فروش کالا، مالکیت، اجاره، رهن، مطالبه طلب و … است.
• دسته اشخاص شامل مواردی مانند: ارث، طلاق، ازدواج و تابعیت و … است.

رسیدگی به دعاوی حقوقی از لحاظ ماهوی ممکن است بر اساس قوانین مختلف و متفاوتی باشد اما از نظر شکلی تمام دعاوی حقوقی بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی مورد بررسی قرار می‌گیرند. بر اساس ماده ۱ این قانون که اذعان دارد: «آیین‌دادرسی مدنی، مجموعه اصول و مقرراتی است، که در مقام رسیدگی به امور حسبی و کلیه دعاوی مدنی و بازرگانی اعمال می‌شود.» دعاوی حقوقی به دعاوی مدنی هم شناخته می‌شوند و دادگاه حقوقی بدوی، دادگاه تجدیدنظر و دیوان عالی کشور مراجع صالح برای رسیدگی به دعاوی مدنی هستند. هر کدام از این‌ها در مطلبی دیگر توضیح داده خواهند شد.

دعوای کیفری به دعوایی گفته می‌شود که طی آن یکی از طرفین مرتکب جرم شده و به شخص یا اشخاصی دیگر آسیب و لطمه وارد ساخته و طرف دیگر دعوا با ثبت دعوا و شکایت خود خواهان مجازات مجرم خواهند بود. البته در این باید به این نکته توجه داشت که طرف دعوای کسی که مرتکب جرم شده گاهی شخص حقوقی است (مانند جرم کلاهبرداری، تهدید به آبرو ریزی، تهدید به قتل، ضرب و جرح و… ) و گاهی طرف دعوای کسی که مرتکب جرم شده نهادهای حکومتی یا دادستان به عنوان مدعی العموم است (مانند جرایم علیه امنیت ملی، بغی، محاربه، ارتشا و… ). بر اساس ماده ۲ قانون مجازات اسلامی که اذعان دارد: «هر رفتاری اعم از فعل یا ترک فعل که در قانون برای آن، مجازات تعیین شده است، جرم محسوب می‌شود.» به عبارتی هر رفتاری جرم محسوب نمی‌شود بلکه رفتار جرم محسوب می‌شود که از نظر قانون جرم انگاری شده و شرایطی که برای تحقق آن لازم است احراز شده باشد. این شرایط غالباً در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ برای فعل‌ها و ترک فعل‌هایی که جرم انگاری شده‌اند بیان شده است. گاهی برای اینکه رفتاری جرم محسوب شود لازم تمام شرایط وجود داشته باشد و گاهی تنها وجود یک شرط کافی است. از آنجا که اثبات این شرایط همیشه آسان نیست (مانند تهدید به مرگ از طریق لفظ) حتماً توصیه می‌شود در دعاوی کیفری خود از تخصص و دانش وکیل کیفری بهره‌مند شوید.

این دعاوی هم مانند دعاوی حقوقی ممکن است از نظر ماهوی بر اساس قوانین مختلفی برای آن‌ها حکم صادر شود اما نحوه رسیدگی به تمامی دعاوی کیفری بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری خواهد بود. ماده ۱قانون آیین دادرسی کیفری اذعان دارد که: «آیین دادرسی کیفری، مجموعه اصول و مقرراتی است، که برای کشف و تحقیق جرایم و تعقیب مجرمان و نحوه رسیدگی و صدور رای و‌ تجدید نظر و اجرای احکام و تعیین وظایف و اختیارات مقامات قضایی وضع شده است.» برای ثبت شکایات و دعاوی کیفری خود باید به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنید و از این طریق دعوای خود را مطرح نمایید.

بین دعوای حقوقی و دعوای کیفری تفاوت‌هایی وجود دارد که توجه به آن‌ها بسیار مهم است و از آنجا که قبل از طرح هر دعوایی باید بدانیم دعوای ما در کدام یک از این دسته‌ها جای دارد، دانستن این تفاوت‌ها کمک شایانی به ما می‌کند:

• دعوای حقوقی و دعوای کیفری در ماهیت با یکدیگر تفاوت دارند به این معنا که دعوای حقوقی در مورد خسارت و جبران آن (اغلب خسارت‌های مادی) و هم‌چنین موارد مربوط به مسائل خانوادگی مانند تابعیت، ازدواج، طلاق و ارث است. در حالی که دعوای کیفری در مورد جرم و مجازات مجرم است.
• رفتارهایی که جرم محسوب می‌شوند و مربوط به دعوای کیفری هستند در قانون به خصوص قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ به طور دقیق و واضح تعریف و مشخص شده‌اند مثلاً در قانون مجازات اسلامی بیان شده که چه فعلی قتل عمد محسوب می‌شود و مجازات آن دقیقاً چیست. اما در دعوای حقوقی بحثی در مورد جرم و مجازات نیست بلکه عموماً بحث در مورد مسئولیت و تعیین مسئول و میزان خسارت است و در تعیین میزان خسارت محدودیتی لحاظ نشده و قاضی بر اساس نوع پرونده و اتفاقاتی که رخ داده می‌تواند خسارت لازم برای جبران را تعیین کند.
• طرح شکایت مخصوص دعوای کیفری است و ارائه دادخواست مخصوص شکایت حقوقی یا مدنی.
• قانون آین دادرسی برای دعوای حقوقی و دعوای کیفری متفاوت است. رسیدگی به دعاوی حقوقی بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی صورت می‌پذیرد و رسیدگی به دعاوی کیفری بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری انجام می‌شود.
• دلایل اثبات دعوا در این دعاوی نیز متفاوت است. دعوای حقوقی با اقرار، گواهی، معاینه محل و تحقیق محلی، سوگند، رجوع به کارشناس و مواردی از این قبیل اثبات می‌شود و اثبات دعوای کیفری بر اساس ماده ۱۶۰ قانون آیین دارسی کیفری: «عبارت از اقرار، شهادت، قسامه و سوگند در موارد مقرر قانونی و علم قاضی است».

در این مطلب سعی شد دعوا به طور کلی تعریف شود و انواع آن معرفی و در مورد هر کدام توضیحاتی داده شود. در مطالب بعدی به طور مفصل و جزئی‌تر به هر کدام از این دعواها خواهیم پرداخت. فراموش نکنید در طرح دعوی اولین و مهم‌ترین قدم این است که بدانید دعوای شما حقوقی است یا کیفری و این تشخیص همیشه به راحتی قابل انجام نیست برای همین پیشنهاد می‌کنیم از تخصص و دانش وکیل دعاوی حتماً بهره ببرید.