طلاق رجعی چیست و شامل چه مواردی میشود؟

همان‌طور که در مطالب پیشین توضیح دادیم طلاق هر چند در میان عموم مردم به یک صورت به کار می‌رود اما بر اساس قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران در حالت کلی دو نوع طلاق داریم. طلاق بائن و طلاق رجعی. هر کدام از این‌ها شرایط خاص خود را دارد و آثار متفاوتی بر آن‌ها جاری است. لذا لازم است که پیش از هر مطلبی در مورد جزئیات طلاق و قوانین مربوط به انواع را بشناسیم. طلاق بائن و انواع مختلفش را برای شما توضیح دادیم و حال نوبت به توضیح طلاق رجعی است. اولین پرسشی که باید به آن پاسخ دهیم این است که طلاق رجعی چیست؟

با تفسیری که از قوانین مربوط به طلاق در قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران توسط حقوق‌دانان صورت گرفته این نتیجه حاصل شده که در طلاق‌ها اصل بر رجعی بودن آن‌هاست مگر اینکه شواهد و قرائن و دلایل به گونه‌ای باشد که بائن بودنشان ثابت شود. که قبل از این توضیح داده شد.
طلاق رجعی به طلاقی گفته می‌شود که شوهر در زمان عده می‌تواند از تصمیم خود منصرف شود و به زندگی زناشویی و مشترک با زنش برگردد و طلاق را از بین ببرد. در این رابطه ماده‌ی ۱۱۴۸ قانون مدنی عنوان دارد که: «در طلاق رجعی برای شوهر در مدت عده حق رجوع است.»

طلاق رجعی هم مانند طلاق بائن نکاتی دارد که در ادامه می‌خواهیم بدان بپردازیم. در طلاق رجعی هر چند بازگشت به زندگی زناشویی در اختیار مرد و قائم به اوست اما مرد می‌تواند برای اعلام پشیمانی از تصمیم طلاق و بازگشت به زندگی مشترک به شخصی دیگر وکالت بدهد. هم چنین باید گفت که در راستای حفظ نهاد و کیان خانواده رجوع یک حکم شرعی و قاعده‌ی آمره است یعنی کسی نمی‌تواند قراردادی برخلاف آن و در راستای اسقاطش (یعنی از بین بردن) منعقد کند. برای مثال نمی‌توان ضمن ایقاع طلاق یا ضمن عقد لازم دیگری شرط کرد که مرد در صورت طلاق حق رجوع و بازگشت به زندگی زناشویی ندارد.
بنابراین با توجه به مطالبی که گفته شد طلاق رجعی به طلاقی می‌گویند که مرد در زمان عده هم می‌تواند پشیمان شود و به زندگی زناشویی‌اش بازگردد. نکته‌ی مهم دیگری که در این مورد هست این است که در طلاق رجعی اگر مرد در زمان عده به زندگی زناشویی بازنگشت و پشیمانی به دوران پس از عده موکول بشود برای تدوام زندگی زناشویی و مشترک باید دوباره با زن خود ازدواج کند و عقد نکاح را منعقد سازد.

در ادامه‌ی مطالب این بخش به ذکر تفاوت‌های طلاق بائن و طلاق رجعی خواهیم پرداخت. در طلاق بائن زوجیت و رابطه‌ی همسری به اتمام می‌رسد و برای اینکه اختلاط در نسب پیش نیاد در زمان عده هم حق پشیمانی برای مرد وجود ندارد. اما در طلاق رجعی تا زمانی که عده به پایان نرسیده احکام و آثار عقد نکاح و ازدواج تداوم دارد و اصطلاحاً گفته می‌شود مطلقه رجعیه در حکم زوجه است. یعنی اینکه هر چند طلاق رخ داده اما آثار نکاح پابرجاست و مرد در همین دوران عده می‌تواند پشیمان شود و به زندگی مشترک بازگردد بدون آنکه نیاز باشد دوباره عقد نکاح صورت گیرد. در طلاق رجعی با وجود طلاق شوهر تا پایان زمان عده همچنان موظف است زن را نزد خود نگه دارد و نفقه‌ زن بر عهده‌ی مرد است. البته این مورد استثنائاتی دارد که در مطالب بعدی بدان پرداخته می‌شود. در طلاق بائن به محض جاری شدن صیغه‌ی طلاق رابطه‌ی توارث از بین می‌رود. یعنی اگر طلاق بائن صورت پذیرد و در زمان عده یکی از طرفین، زن یا شوهر، فوت کند، دیگری از او ارث نمی‌برد. مورد دیگر این است که در طلاق بائن در صورت پشیمانی مرد چه در دوران عده چه در دوران بعد از عده نیاز به عقد نکاح مجدد است. همچنین از آنجا که مرد می‌تواند تا چهار زن به صورت عقد نکاح دائمی داشته باشد اگر طلاق بائن در مورد یکی از زن‌ها جاری شود مرد می‌تواند زن دیگری به عقد خود درآورد اما در طلاق رجعی تا پایان دوران عده مرد اگر سه زن دیگر به صورت عقد دائم داشته باشد نمی‌تواند زن دیگری به عقد دائم خود درآورد.
دوباره این نکته تذکر داده می‌شود که اصل بر رجعی بودن طلاق است اگر اختلاف و شک باشد که طلاق کدام نوع است اصل بر این خواهد بود که رجعی است.

یکی از مهم‌ترین سؤالاتی که همواره مطرح است این است که در مواردی که دادگاه حکم به طلاق می‌دهد، طلاق بائن است یا رجعی. در موارد مختلف قانون مدنی در مورد طلاق اشاره‌ای به بائن بودن یا رجهی بودن آن نشده، اما می‌توان گفت که طلاقی که به اختیار شوهر صورت نمی‌پذیرد پس اختیار بازگشت به آن در اختیار شوهر نخواهد بود. لذا طلاق‌هایی که بر اساس قانون حمایت خانواده و مطابق با تحصیل گواهی عدم سازش توسط دادگاه صادر می‌شود بائن هستند چرا که دادگاه تشخیص داده این دو نفر یعنی زن و شوهر نمی‌توانند دیگر با هم زندگی مشترک داشته باشند. اما طلاقی که با رضایت شوهر است در هر صورت رجعی است.

در میان مطالب گفته شده دو اصطلاح بیان شد که شاید برای برخی معنای روشنی نداشته باشند. لذا لازم می‌بینیم به صورت مختصر آن‌ها را توضیح دهیم.
عدّه مطابق ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی ایران عبارت است از مدتی که تا پایانش، زنی که عقد نکاح او منحل شده‌ است، نمی‌تواند شوهر دیگری اختیار کند.
عده طلاق به دوران و مدت زمانی گفته می‌شود که زن بعد از فوت شوهر یا طلاق از وی، حق و اجازه‌ی ازدواج ندارد و اگر ازدواج کند و ثابت شود که در دوران عده بوده، عقد نکاح او باطل محسوب می‌شود. عده انواع مختلفی دارد و آثار آن‌ها متفاوت است که در مطالب بعدی توضیح خواهیم داد.
مهم‌ترین موردی که سبب شده تا به زن توصیه شود که بعد از طلاق یا فوت شوهر عده را نگه دارد و ازدواج نکند جلوگیری از اختلاط در نسب است. بدین معنی که با این کار از نامعلوم بودن پدر فرزند احتمالی‌ای که به دنیا می‌آید جلوگیری شود. البته در دنیای امروز با توجه به پیشرفت علم ژنتیک به نظر می‌رسد که معلوم کردن پدر یک فرزند به مانند گذشته سخت و ناممکن نباشد
در این مطلب سعی شد توضیحاتی در مورد طلاق رجعی و تفاوت آن با طلاق بائن ذکر شود. البته این مطالب کلی و برای آشنایی اولیه مخاطب بود و در مطالب بعدی به تفصیل در مورد آن‌ها خواهیم نوشت.