عدم تمکین چیست؟

در عقد نکاح یعنی ازدواج زن و مرد همین که خطبه‌ی عقد جاری شد و زن و مرد نسبت به هم محرم شدند، هر دو نسبت به هم وظایف و تکالیفی برعهده خواهند داشت که قانون ایشان را ملزم به انجام آن کرده و اگر در صورتی که هر کدام از طرفین از انجام وظایف خود خودداری کنند و از این طریق حق طرف دیگری را ضایع نمایند بر اساس قانون با اثرات و مجازات‌هایی رو به رو خواهند بود. یکی از این حقوق و وطایف تمکین است که زن نسبت به مرد بر عهده خواهد داشت و عدم رعایت آن شرایط خاصی را به دنبال خواهد داشت. در این مطلب ابتدا سعی خواهیم کرد که تمکین و عدم تمکین را توضیح داده و سپس به اثرات آن بر عقد نکاح بپردازیم.

در فرهنگ‌های لغت تمکین به معنای الزام آمده است. در عقد نکاح منظور از تمکین همان وظایف خاص زناشویی است که قانون بر اساس شرع بر عهده‌ی زن و مرد گذاشته و ایشان موظف به انجام آن هستند و باید رعایتش کنند. قانون مدنی در تعریف تمکین عنوان می‌دارد: «همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می‌شود.» نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که قانون تأکید کرده عقد نکاح باید به درستی برقرار شده باشد و شرایط صحت آن رعایت شده باشد تا تمکین میان زوجین برقرار شود. نکته‌ی دیگری که باید به آن اشاره داشت این است که در عرف جامعه‎‌ی ما تمکین غالباً تنها برای زن به کار می‌رود. این در حالی است که تمکین مختص زن نبوده و مرد نیز در قالب تمکین وظایفی بر عهده دارد که باید به انجام برساند. بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران تمکین به دو نوع عام و خاص تقسیم می‌شود.

تمکین عام

بر اساس قوانین تمکین عام منظور از اموری است که زن می‌بایست به عنوان کدبانوی منزل انجام دهد. این امور می‌تواند شامل نظافت و تمیزی خانه و یا آشپزی باشد. همچنین اطاعت از همسر برای مثال در تعیین محل سکونت یا اجازه برای رفتن به بیرون هم شامل تمکین عام خواهد بود. تمکین عام بیشتر از انکه بر دوش مرد باشد بر دوش زن است و عرفاً و شرعاً در مورد مرد مصداقی پیدا نمی‌کند.

تمکین خاص

تمکین خاص آن دسته از تمکین است که برای زن و مرد رعایتش واجب است و در مورد هر دو مصداق می‌یابد. این نوع از تمکین مربوط به روابط زناشویی است  یعنی روابطی که مخصوص عقد نکاح‌ است.  رابطه‌ی جنسی شامل تمکین خاص است. زن یا مرد فرقی نمی‌کند در صورتی که این تمکین را رعایت نکنند بر اساس قانون آثاری برای ایشان خواهد داشت.

لازم به ذکر است که رعایت تمکین همیشه ضروری نیست. به این معنی که زن یا مرد همواره موظف به رعایت تمکین نیستند و در شرایطی که قانون تعیین کرده می‌توانند از تمکین خودداری ورزند. برای مثال زوجه تنها در شرایطی باید تمکین عام را رعایت کند که این مراعات برای او ضرری نداشته باشد. مثلاً اگر زن مریض باشد یا از لحاظ حرکتی دچار نقص و مشکل باشد اگر منزل را نظافت نکند یا آشپزی نکند مرد نمی‌تواند به عدم تمکین استناد کند و از دادگاه بخواهد که آثار قانونی را بر آن جاری سازد. یا مثلاً اگر زن در دوران عادت ماهیانه باشد یا اگر مطمئن باشد که نزدیکی جنسی وی با مرد سبب بیماری مقاربتی خواهد بود و از نزدیکی خودداری ورزد مرد نمی‌تواند به استناد به عدم تمکین از دادگاه طلاق وی را بخواهد. البته تشخیص اینکه دلایل زن برای عدم تمکین تا چه پذیرفتنی است از اختیارات و وظایف دادگاه است و قاضی بر اساس شواهد و دلایلی که از طرف زن و یا حتی مرد عنوان می‌شود تصمیم می‌گیرد که عدم تمکین موجه بوده یا خیر.

 در مطالب پیشین توضیح دادیم که زن در راستای وظایف زناشویی چه وظایفی بر عهده دارد و تمکین به چه معناست. حال می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که عدم تمکین چه معنایی دارد و شامل چه مواردی می‌شود. به زنی که مرد خود را تمکین نکند ناشزه می‌گویند. زن ناشزه زنی است که به وظایف زناشویی خود عمل نمی‌کند. یعنی از نظافت منزل یا آشپزی خودداری می‌کند یا اینکه بدون اجازه‌ی همسر محل سکونت انتخاب می‌کند یا بدون آنکه دلیل موجهی بیاورد از برقراری رابطه‌ی جنسی خودداری می‌ورزد. در شرایط نشوز یعنی شرایطی که زن تمکین نمی‌کند مرد خواهد توانست که از پرداخت نفقه به او خودداری ورزد. همچنین مرد می‌تواند با استناد به عدم تمکین به دفاتر خدمات قضایی یا دادگاه‌های خانواده مراجعه کرده و دادخواست الزام به تمکین را ارائه دهد. اگر عدم تمکین زن توسط دادگاه محرز شود و زن دوباره با وجود حکم دادگاه از تمکین خودداری ورزد، مرد می‌تواند اجازه‌ی ازدواج دوم را از قاضی بگیرد یا با پرداخت مهریه به زن او را طلاق دهد. نکته‌ای که در اینجا جالب توجه است و باید بدان دقت کرد این است که برخی گمان می‌کنند که لازم نیست به زن ناشزه مهریه بدهند در حالی که چنین نیست این تنها نفقه است که به زن ناشزه تعلق نمی‌گیرد.

همان طور که پیش از این گفته شد تمکین تنها مختص به زن نیست و علی رغم باور عمومی به مرد نیز تعلق دارد. مرد بر اساس قوانین وظیفه دارد که با زن خود حسن معاشرت داشته باشد و نفقه‌ی او را بپردازد. علاوه بر این مرد ملزم است وظایف زناشویی را نیز به جا آورد. اگر مرد از انجام این وظایف خودداری ورزد به او ناشر می‌گوید. آثار عدم تمکین توسط مرد چیست؟ مرد اگر نفقه‌ی زن خود را نپردازد زن می‌تواند از او شکایت کیفری کند و او را به مجازات حبس برساند. این موضوع در ماده‌ی ۵۳ قانون حمایت خانواده ذکر شده است. این ماده عنوان می‌دارد که «هر کس با داشت استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم خواهد شد.» همچنین اگر مرد با همسر خود حسن معاشرت نداشته باشد و زن بتواند این موضوع را ثابت نماید می‌تواند از دادگاه حکم طلاق عسر و حرج را بگیرد. قبلاً در مورد این طلاق توضیحاتی داده‌ایم. نکته‌ی مهم در این مورد اینجاست که اگر زن چنین طلاقی را درخواست نماید می‌بایست بخشی از مهریه خود را ببخشد و از گرفتن آن خودداری نماید.

در این مطلب سعی شد در مورد معنای تمکین، انواع آن، مفهوم عدم تمکین و آثار آن نکاتی ارائه شود. البته در مطالب بعدی توضیحات تکمیلی حتماً ذکر خواهد شد. تمکین از موارد بسیار پیچیده در موضوعات حقوق خانواده است لذا برای فهم بیشتر این پرسش که تمکین چیست حتماً از مشاوره و دانش وکیل طلاق و تمکین بهره‌مند شوید.