مالیات بر ارث چیست؟ چگونه محاسبه می‌شود؟

در مطلب چه میزان از اموال را می‌توان وصیت کرد گفتیم که بر اساس قانون هر شخصی می‌تواند تنها برای یک سوم یا ثلث اموال و دارایی خالص خود وصیت کند البته اگر وراث راضی باشند و قبول کنند این وصیت برای بیشتر از یک سوم اموال و دارایی خالص نیز قابل قبول خواهد بود. در ادامه نیز گفتیم که اموال و دارایی‌های خالص هر شخص بعد از مرگ پس از کسر یکسری موارد به دست می‌آید و یکی از این موارد مالیات است. حال پرسشی که مطرح می‌شود و در این مطلب قصد داریم به آن پاسخ دهیم این است که مالیات بر ارث چیست؟ و مالیات بر ارث چگونه محاسبه می‌شود؟ هر چند بحث مالیات بر ارث پیچیده است و با اصطلاحات حقوقی آمیخته است اما سعی می‌کنیم به زبانی ساده آن را برای شما توضیح دهیم و برای پرسش مالیات بر ارث چگونه محاسبه می‌شود هم راه حلی ارائه دهیم.

قبل از تعریف و توضیح در مورد اینکه مالیات بر ارث چیست و چه تعریفی دارد باید بدانیم که انواع مالیات بر اساس قوانین ایران کدام‌اند به عبارتی دیگر منظورمان این است که باید بدانیم که بر اساس قوانین ایران مالیات به چند دسته تقسیم می‌شود و این دسته‌ها کدامند و مالیات بر ارث جزو کدام یک از این دسته‌ها قرار می‌گیرد.

به طور کلی مالیات هزینه‌ای است که دولت‌ها از مالیات‌ دهندگان دریافت می‌کنند تا با استفاده از آن منافع و هزینه خدمات عمومی اعم از اقتصادی، فرهنگی و… را تأمین کنند. مالیات به دو دسته تقسیم می‌شود. مالیات مستقیم و مالیات غیرمستقیم. مالیات‌های مستقیم در واقع مالیات‌هایی هستند که مستقیماً و بدون واسطه از درآمد و دارایی اشخاص اخذ می‌شود. در حالی که مالیات‌های غیر مستقیم به طرز نامحسوس و غیر مستقیم بر روی قیمت کالاها یا خدمات از مصرف کننده دریافت می‌گردد. مالیات بر ارث در دسته‌بندی مالیات مستقیم قرار می‌گیرد.

حال پس از بیان مقدماتی که لازم بود تا بیان شود حال به این پرسش خواهیم رسید که مالیات بر ارث چیست؟ مالیات بر ارث چگونه محاسبه می‌شود؟ و مالیات بر ارث چگونه ار وراث دریافت می‌شود؟ و اساساً قانون مالیات بر ارث در این باره چه قوانینی دارد و چه می‌گوید؟

پیش از هر چیزی باید گفت که مالیات بر ارث از تمام اموال و دارایی‌های منقول و غیرمنقول اخذ می‌شود (اموال منقول به اموالی گفته می‌شود قابلیت جابه‌جایی دارند اما اموال غیرمنقول اموالی است که قابلیت جابه‌جایی ندارند مانند مسکن). به طور کلی دولت برای دریافت مالیات از کسانی که باید مالیات بپردازند (مودیان مالیاتی اصطلاحی است که به این افراد اختصاص دارد) از اظهارنامه مالیاتی استفاده می‌کند.

برای مثال اظهارنامه ارزش افزوده (در مورد این موضوع در مطالب بعدی توضیح خواهیم داد) یکی از مواردی است که دولت از طریق آن به صورت غیر مستقیم از مودیان مالیاتی، مالیات دریافت می‌دارد. نکته‌ای که توجه به آن لازم است این است که اظهارنامه مالیاتی ماترک متوفی (اموال و دارایی‌های شخص فوت شده) می‌بایست تا یک سال بعد از فوت ایشان تهیه شده و اداره مالیات تحویل داده شود. این نکته از این جهت مهم است که اگر وراث در زمان تعیین شده چنین کاری را به انجام برسانند و اظهارنامه مالیاتی ماترک متوفی را به شعبه‌های مالیاتی تسلیم کنند، هزینه‌ کفن و دفن از ماترکه کسر شده و بقیه اموال و دارایی پس از کسر مالیات میان وراث بر اساس آنچه قانون گفته یا متوفی وصیت کرده (در صورتی که بیش از یک سوم اموال وصیت شده باشد باید وراث وصیت را قبول کنند، این موضوع در مطلب چه میزان از اموال را می‌توان وصیت کرد توضیح داده شده است) تقسیم خواهد شد. اگر در زمان تعیین شده اظهارنامه مالیاتی ماترکه متوفی به اداره و شعبه مالیاتی تحویل داده نشود مالیات بدون کسر هزینه‌های کفن و دفن از ماترکه متوفی دریافت خواهد شد. طبیعتاً و در چنین شرایطی بهتر است تا یک سال پس از مرگ متوفی این روند طی شود. حال به پاسخ این پرسش خواهیم رسید که مالیات بر ارث گونه محاسبه می‌شود. قبل از هر چیزی باید اذعان داشت که بر اساس اینکه ماترک متوفی چیست (مسکن است خودرو است یا مثلاً سهام بورس و… ) و بر اساس اینکه ارث به کدام طبقه از وراث می‌رسد درصد مالیات متفاوت خواهد بود. در این بین توجه به دو ماده قانونی اهمیت بسزایی دارد. مواد ۱۷ و ۱۸ قانون مالیات‌های مستقیم.

ماده ۱۷ این قانون اذعان دارد که: «هر گاه در نتیجه فوت شخصی اعم از فوت واقعی یا فرضی، اموالی از متوفی باقی بماند به شرح زیر مشمول مالیات است:

۱ – در صورتی که متوفی یا وراث یا هر دو ایرانی مقیم ایران باشند نسبت به سهم‌الارث هر یک از وراث از اموال مشمول مالیات بر ارث موضوع‌ماده ۱۹ این قانون واقع در ایران یا در خارج از ایران پس از کسر مالیات بر ارثی که بابت آن قسمت از اموال واقع در خارج از ایران به دولت محلی که مال‌در آن واقع گردیده پرداخت شده است به نرخ مذکور در ماده ۲۰ این قانون.

۲ – در صورتی که متوفی و وراث هر دو ایرانی مقیم خارج از ایران باشند سهم‌الارث هر یک از وراث از اموال و حقوق مالی متوفی که در ایران‌موجود است به نرخ مذکور در ماده ۲۰ این قانون و نسبت به آن قسمت که در خارج از ایران وجود دارد پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به‌دولت محل وقوع مال پرداخت شده است به نرخ بیست و پنج درصد.

۳ – در مورد اتباع خارجی و سایر موارد نسبت به آن قسمت از اموال و حقوق مالی متوفی که در ایران موجود است کلاً مشمول مالیات به نرخ‌مذکور در ماده ۲۰ این قانون برای وراث طبقه دوم.

هم چنین ماده ۱۸ قانون مذکور اذعان دارد که: «وراث از نظر این قانون به سه طبقه تقسیم می‌شوند:

۱ – وراث طبقه اول که عبارتند از: پدر، مادر، زن، شوهر، اولاد، و اولاد اولاد.

۲ – وراث طبقه دوم که عبارتند از: اجداد، برادر، خواهر و اولاد آنها.

۳ – وراث طبقه سوم که عبارتند از: عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آنها.»

حال در جدول زیر اموال و دارایی‌هایی از متوفی که ماترک او هستند و شامل مالیات می‌شود را ذکر می‌کنیم. لازم به ذکر است در جدول زیر درصد مالیاتی که به هر طبقه از وراث تعلق می‌گیرد متفاوت است و هم چنین مالیات تعیین برای کسانی که قبل از سال ۱۳۹۵ فوت کرده‌اند با افرادی که بعد از سال ۱۳۹۵ فوت کرده‌اند نیز تفاوت دارد. پس از ذکر جدول زیر مطالب و نکات تکمیلی عنوان خواهد شد.

ماده ۳۴ قانون مالیات‌های مستقیم و مواد بعدی آن بسیار مهم است. این ماده البته به ماده ۳۴ مالیات بر ارث نیز معروف است. البته لازم به ذکر است که ممکن است خیلی به گوش ما خورده باشد که بگویند قانون مالیات بر ارث، این موضوع نیز از اشتباهات رایجی است که میان مردم جا افتاده در اصل قانون مالیات بر ارث به قوانینی گفته می‌شود که در قانون مالیات مستقیم مصوب ۱۳۹۴ وجود دارد. این قوانین از سال ۱۳۹۵ اجرایی شد. اما برگردیم به موضوع اصلی این بخش یعنی ماده ۳۴ مالیات بر ارث چیست؟

بر این اساس اشخاص زیر مجاز نیستند قبل از أخذ گواهی پرداخت مالیات مربوط موضوع این قانون، اموال ودارایی‌های متوفی را به وراث تسلیم کنند و یا به نام آنها ثبت و یا معاملاتی راجع به اموال و دارایی‌های مزبور انجام دهند:

۱– بانک‌ها و سایر موسسات مالی و اعتباری، شرکت‌ها، موسسات، نهادهای عمومی غیردولتی و سایر اشخاص حقوقی دولتی و غیر دولتی که وجوه نقد یا سفته یا جواهر و یا هر نوع مال دیگر از متوفی نزد خود دارند.

۲– ادارات ثبت اسناد و املاک موقعی که مال غیر منقول را به اسم وراث ثبت می‌نمایند.

۳– دفاتر اسناد رسمی موقعی که می‌خواهند تقسیم‌نامه یا هر نوع معامله وراث راجع به اموال و دارایی‌های متوفی را ثبت نمایند.

۴– شرکت‌هایی که متوفی در آنها مالک سهام یا سهم الشرکه است.

۵– شرکت‌های کارگزاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر نهادهای مالی

۶– صندوق‌های دادگستری و صندوق‌های ادارات ثبت اسناد و املاک کشور.

اشخاص مذکور در بندهای یادشده (به‌استثنای اشخاص موضوع بندهای(۲) و (۶) این ماده و اشخاص موضوع بندهای(۱) و (۲) ماده(۲) این قانون) در صورت تخلف علاوه بر اینکه تا معادل ارزش مال مشمول وراث نسبت به پرداخت مالیات و جرائم متعلق مسوولیت تضامنی دارند، مشمول جریمه‌ای به میزان دو برابر مالیات متعلق نیز خواهند بود. در مورد بانک‌ها، شرکت‌ها و موسسات دولتی، متخلف و شرکاء و معاونان وی در تخلف نیز مسوولیت تضامنی خواهند داشت.

محاکم دادگستری، ادارات اجرای احکام دادگستری، ادارات ثبت اسناد و املاک کشور، سازمان اوقاف و امور خیریه و اداره سرپرستی صغار و محجورین، صندوق‌های دادگستری، صندوق‌های ادارات ثبت اسناد و املاک کشور و اشخاص موضوع بندهای(۱) و (۲) ماده(۲) این قانون در صورتی که در حیطه وظایف قانونی خود حکمی را در خصوص اموال و دارایی‌های متوفی صادر یا اجراء نمایند، موظفند رونوشت یا تصویر آن حکم را ظرف مهلت ده روز حسب مورد پس از صدور یا اجراء به سازمان امور مالیاتی کشور ارسال کنند.

کارکنان مقصر کلیه اشخاص حقوقی مذکور، در صورت عدم ارسال حکم یا عدم أخذ مفاصای مالیاتی، علاوه بر مجازات مربوط به تخلفات اداری و قانونی دستگاه مربوط به خود، مکلف به پرداخت جزای نقدی معادل دو برابر خسارت وارده به دولت با اقامه دعوی از طرف سازمان امور مالیاتی کشور به موجب حکم مراجع قضائی ذی ربط خواهند بود. این حکم در مورد شرکا و معاونان متخلفان مذکور نیز مجری است.

این ماده اصلاحی دو تبصره مهم نیز دارد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد

تبصره ۱- سازمان امور مالیاتی کشور می تواند اشخاصی را که اموال موضوع بند(۱) ماده(۱۷) این قانون را نزد خود دارند مکلف نماید قبل از پرداخت یا تحویل اموال مزبور به وراث، مالیات متعلق را کسر و تا آخر ماه بعد از پرداخت به حساب سازمان امور مالیاتی کشور واریز و مابقی آن را به وراث یا ذی نفعان دیگر پرداخت نمایند در این صورت اشخاص مذکور مکلفند مشخصات وراث یا ذی نفعان دیگر و مبالغ پرداختی را ظرف مدت مذکور به سازمان امور مالیاتی کشور اعلام کنند.

تبصره۲ـ آیین نامه اجرائی این ماده به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی ظرف مدت شش ماه پس از تصویب این قانون به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.

وراث متوفی (منفرداً یا مجتمعاً) یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آنها موظفند به منظور کسر هزینه های کفن و دفن در حدود عرف و عادات و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی از ماترک موضوع ماده (۱۷) این قانون، ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی اظهارنامه ای حاوی کلیه اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهیها طبق فرم نمونه مخصوصی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه می شود به انضمام مدارک زیر به اداره امور مالیاتی صلاحیتدار تسلیم نماید:

۱ـ رونوشت یا تصویر گواهی شده اسناد مربوط به بدهیها و مطالبات متوفی

۲ـ رونوشت یا تصویر گواهی شده کلیه اوراقی که مثبت حق مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی است.

۳ـ رونوشت یا تصویر گواهی شده آخرین وصیتنامه متوفی اگر وصیتنامه موجود باشد.

۴ـ در صورتی که اظهارنامه از طرف وکیل یا قیم یا ولی داده شود رونوشت یا تصویر گواهی شده وکالتنامه یا قیم نامه

۵ ـ رونوشت یا تصویر گواهی فوت از مراجع ذی ربط اداره امور مالیاتی مربوط مکلف است اظهارنامه تسلیمی در مهلت مقرر را رسیدگی و به شرح زیر اقدام کند:

الف ـ در صورتی که ارزش روز کلیه ماترک متوفی کمتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه کفن ودفن باشد، اموال و دارایی های متوفی مشمول مالیات موضوع ماده(۱۷) این قانون نخواهد شد و مالیات های پرداختی ماده مذکور با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداخت کننده مسترد خواهد شد.

ب ـ در صورتی که ارزش روز ماترک بیشتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه های کفن ودفن باشد، در این صورت موارد مزبور به ترتیب از ارزش روز اموال و دارایی های موضوع بندهای(۱)، (۲)، (۳)، (۴) و (۵) ماده(۱۷) این قانون کسر و مازاد ماترک حسب مورد به مأخذ مقرر در ماده مزبور مشمول مالیات خواهد شد و اضافه مالیات های پرداختی موضوع ماده(۱۷) این قانون با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداخت کننده مسترد خواهد شد.

ج ـ در صورتی که کل ماترک یا بخشی از آن مطابق بندهای(الف) و (ب) مشمول مالیات نباشد، اداره امور مالیاتی موظف است گواهی لازم مبنی بر بلامانع بودن ثبت یا انتقال یا پرداخت یا تحویل اموال و دارایی غیرمشمول متوفی به وراث را حسب موارد مذکور در ماده(۱۷) این قانون به عنوان مراجع ذی ربط صادر نماید.

این موضوع دو نکته دارد که حتماً لازم است به آن توجه داشتیم باشم

• در صورتی که بدهی متوفی مستند به مدارک و اسناد مثبته قانونی بوده و اصالت آن مورد تأیید اداره امور مالیاتی صلاحیتدار قرار گیرد قابل کسر از ماترک خواهد بود.
• آیین نامه اجرائی این ماده درمورد نحوه رسیدگی، ارزیابی اموال و دارایی ها و صدور گواهی توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه می شود و به تصویب هیأت وزیران می رسد.

در این مطلب سعی بر این شد تا نکات لازم و ضروری مالیات بر ارث برای شما توضیح داده شود. آنچه در این مطلب به آن توجه شد این بوده که مالیات بر کدام از اموال و دارایی‌های شخص فوت شده تعلق می‌گیرد و اینکه مالیات هر کدام از اموال بسته به نوع مال و هم چنین بسته به این که به کدام طبقه از وراث تعلق می‌گیرد متفاوت است. به دلیل پیچیدگی قوانین مالیات بر ارث و هم چنین فرایند طولانی که پرداخت مالیات بر ارث دارد توصیه می‌شود حتماً از دانش و تخصص وکیل مالیات بهره مند شوید. در مطالب بعدی چگونگی پرداخت مالیات بر ارث آشنا خواهیم شد.