انواع اسناد تجاری و کاربرد آن‎

اسناد تجاری، دسته‌ای از اسناد هستند که در معامله‌های تجاری و غیرتجاری از آن‌ها استفاده می‌شود. انواع اسناد تجاری به دو دسته‌ی اسناد تجاری عام و اسناد تجاری خاص تقسیم می‌شوند. اسناد تجاری عام به تمامی سندهای تجاری اعم از اوراق قرضه و سایر اسناد گفته می‌شود. در مقابل اسناد تجاری خاص به چک، سفته و برات گفته می‌شود که اینها در معاملات جایگزین پول هستند.

لازم به ذکر است که مطابق با قانون، اسناد را می‌توان به طور کلی در دو دسته‌ی اسناد رسمی و اسناد غیر رسمی تقسیم کرد. اسناد رسمی همان اسنادی هستند که توسط دفاتر اسناد رسمی و افرادی که صلاحیت این کار را دارند تنظیم می‌شوند. از طرفی اسناد غیر رسمی اسنادی هستند که از طریق افراد عادی تنظیم می‌شوند اما قابلیت ارائه و استناد در محاکم برای آن‌ها وجود دارد. حال با توجه به اینکه امور تجاری بیش از پیش گسترش و رواج یافته است دسته‌ای دیگر از اسناد به این امور اختصاص داده شده و تشریفات خاص خود را نیز دارند و بر اساس قانون تجارت تنظیم می‌شوند.

برای استفاده و بهره‌داری از هر چیزی ابتدا باید بدانیم کاربرد آن چیست. حال در ادامه‌ی مطلب به کاربرد اسناد تجاری اشاره می‌کنیم تا امکانات آن برای مخاطبان مشخص شود. مهم‌ترین پرسشی که باید به آن پاسخ دهیم این است که اسناد تجاری مانند سفته، برات و چک در چه فعالیت‌های اقتصادی‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند.

برات از مهم‌ترین اسناد تجاری‌ای است که می‌توان در معاملات از آن بهره برد. بر اساس این سند تجاری شخصی به شخص دیگر دستور می‌دهد که مبلغی مشخص به ثالث (یعنی فردی به جز صادرکننده‌ی برات و تحویل‌گیرنده‌ی برات) در زمان مشخص حواله نماید. این سند دارای مندرجاتی است که باید پر شود. این مندرجات شامل نام کلمه، نام گیرنده، مکان تأدیه‌ی وجه، اسم فردی که وجه در حواله‌کرد وی صادر می‌شود، مبلغ و تاریخ تحریر است. لازم به ذکر است که برات در بسیاری از معاملات غیرتجاری نیز استفاده می‌شود و تا جایی اعتبار دارد که بتوان از آن به جای پول نقد بهره برد.

چک از دیگر اسناد تجاری است که می‌توان از آن بهره برد. این سند در روابط مالی و معاملات اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد. طی این سند خریدار یا دریافت‌کننده‌ی خدمات تضمین می‌کند که در آینده‌ مبلغی مشخص به فرد گیرنده‌ی چک پرداخت کند. این سند هر چند پرکاربرد است اما معضلات و مشکلات خاص خود را دارد و اگر به نکات آن توجه نشود مشکلات و معضلاتش دامن‌گیر افراد می‌شود. در مطالب بعدی به این نکات به طور مفصل اشاره خواهیم کرد. البته مهم‌ترین نکاتی که در خصوص چک وجود دارد عبارت است از ذکر دلیل برای صدور چک، عدم خط خوردگی، نوشتن مبلغ به حروف، استفاده از چسب روی مبلغ ذکر شده و بهره‌گیری از امضای مناسب.

از دیگر اسناد تجاری مهم که در بسیاری از فعالیت‌های تجاری کاربرد زیادی دارد سفته است. این سند چیزی شبیه به چک و پول نقد است اما قوانین و قواعد مخصوص به خود را دارد و هر کسی از آن‌ها اطلاع نداشته باشد دچار مشکلات عدیده‌ای خواهد شد. سفته در معاملات تجاری و بازرگانی به کار می‌رود و گاهی به عنوان ضمانت از آن استفاده می‌شود. طی این سند فردی که سفته را امضا می‌کند متعهد می‌شود که وجه نوشته شده را پرداخت کند. می‌توان گفت که سفته به طور کلی در موارد زیر به کار می‌رود:

• جهت پرداخت بدهی در زمانی مشخص شده که میان دو نفر مبادله می‌شود
• برای انجام تعهدات قراردادی پیمانکاری و حسن انجام کار پیمانکار
• برای ضمانت وام که از جانب فرد وام‌گیرنده به بانک داده می‌شود.

دو نکته‌ی دیگر در مورد سفته که لازم است گفته شود این است که مبلغ تعهد داده شده باید در تاریخ مشخص شده و عندالمطالبه (یعنی هر زمان که درخواست شود) پرداخت شود و سقف مبلغ تعیین شده در هر سفته مشخص شده است. مثلا در سفته‌ی ده میلیون ریالی می‌توان مبلغی معادل یا کمتر از آن تعیین کرد.

اسناد تجاری به دلیل ماهیت و کاربردی که دارند اغلب محل اختلاف میان افراد هستند و برای همین بخش زیادی از دعاوی را دعاوی این اسناد تشکیل می‌دهند. در بخش پایانی این مطلب سعی می‌شود به طور خلاصه در مورد دعاوی اسناد تجاری توضیحاتی ارائه شود تا در مطالب بعدی به طور مفصل بدان پرداخته شود.

پیرامون سفته باید گفت که هر زمان شخصی از جانب شخصی دیگر سفته داشته باشد و صادرکننده‌ی سفته در زمان مقرر تعهد خود به پرداخت را انجام نداده باشد کسی که سفته را دارد می‌تواند دعوای حقوقی مطالبه‌ی طلب را اقامه نماید. لازم به ذکر است که این دعوا را نمی‌توان به شکل کیفری مطرح کرد پس توجه به نکات نحوه‌ی تنظیم دادخواست حقوقی مهم است. در چنین شرایطی دارند‌ه‌ی سفته اگر بتواند مالی از صادرکننده‌ی سفته به دادگاه اعلام دارد و معرفی کند خواهد توانست تأمین خواسته نماید و مال مذکور را توقیف کند. این شرایط در مورد برات نیز صادق است و می‌توان استفاده کرد.

اختلافات و دعاوی در مورد چک می‌تواند لایل مختلفی داشته باشد. از جمله‌ی اینها می‌توان به نبود یا کسر موجودی، مسدود شدن حساب صادرکننده‌ی چک یا کوتاهی در توجه به شرایط و نکات پرکردن چک مانند خط خوردگی و عدم ذکر تاریخ و عدم تطابق امضاء اشاره داشت. شیوه‌ی حل این اختلافات متفاوت است. اگر شرایط پرکردن چک رعایت نشده باشد دارنده‌ی چک با مراجعه به صاحب چک می‌تواند از او بخواهد که ایرادات را برطرف کند اما اگر اختلاف ناشی از نبود یا کسر موجودی باشد، دارنده‌ی چک، این سند تجاری را به بانک تسلیم می‌کند و یک گواهی به نام گواهی عدم پرداخت دریافت می‌دارد. این گواهی برای اقامه‌ی دعوای حقوقی لازم است.